گیل فان |مقاله | تحقیق| کتاب

مقاله تاثیر اعتیاد بر روی پیشرفت تحصیلی دانشجویان

اعتیاد یک بیماری روانی، اجتماعی و اقتصادی است که از مصرف غیرطبیعی و غیرمجاز برخی مواد مانند الکل، تریاک، حشیش و... ناشی می‌شود و باعث وابستگی روانی یا فیزیولوژیک فرد مبتلا (معتاد) به این مواد می‌شود و در عملکرد جسمی، روانی و اجتماعی وی تأثیرات نامطلوب بر جای می‌گذارد. بررسی پدیده اعتیاد در قالب علوم پزشکی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی صورت می‌گیرد. از سال ۱۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت وابستگی دارویی یا وابستگی به دارو را به جای اصطلاح اعتیاد توصیه نموده‌است، اما استفاده از اصطلاح اعتیاد هنوز رایج است.

تعریف اعتیاد

اعتیاد پاسخ فیزیولوژیک بدن است به مصرف مکرر مواد اعتیادآور. این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد می‌گردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن می‌شود. در این حالت فرد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا می‌کند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.

مواد اعتیادآور

سازمان بهداشت جهانی مواد اعتیادآور را از جهت تأثیر آنها بر انسان به ۸ دسته کلی تقسیم می‌کند، که عبارت‌اند از:

۱.توهم‌زاها

۲.کانابیس یا شیره گیاه شاهدانه

۳.مواد مخدر

۴.سستی‌زاها (مسکن‌ها–خواب آورها)

۵.آرام‌بخش‌ها

۶.چسب و مواد فرار (مواد استنشاقی)

۷.محرک‌ها

۸.الکل، توتون و قهوه

زیان‌های جانبی

اعتیاد به مواد مخدر افزون بر زیان‌هایی که به طور مستقیم برای مصرف‌کنندهٔ آن دارد و هیچ فایده و سودی برای استفادهٔ آن تأیید نشده‌است، یکی از عوامل اصلی گسترش بیماری‌هایی چون ایدز و هپاتیت می‌باشد و همچنین زیان‌های اجتماعی و اقتصادی درخوری برای جامعه دارد که از آن میان می‌توان به از بین بردن بخشی از نیرو و مغز فعال جامعه اشاره کرد.

به تازگی، برخی با مدل‌سازی اعتیاد با به کارگیری دانش اقتصاد نشان داده‌اند که درآمد و مصرف امروز مواد مخدر به چه میزان بر تقاضای مواد مخدر در آینده تأثیر خواهد گذاشت.

آزمایش اعتیاد

یکی از آزمایش‌های سنتی اعتیاد آزمایش ادرار است که روشی حتمی و دقیق نبوده و فرد می‌تواند با استفاده از مصرف مواد شیمیایی ویژه‌ای نتیجهٔ آزمایش را تغییر دهد هرچند که روش‌های دیگری برای آزمایش اعتیاد وجود دارد که با اطمینان بسیار بالا می‌توان از آن‌ها بهره گرفت.

زندگی خوابگاهی از عوامل اعتیاد دانشجویان
باید فعالیت‌هایی انجام شود که‌مصرف مواد مخدر در نسل جوان که دانشجویان نیز جزو آن می‌باشند به حداقل و صفر نزدیکشود.
از جمله عوامل مهم در اعتیاد دانشجویان، زندگی جمعی و خوابگاهی است.
باتوجه به این شیوه زندگی دانشجویان، توانمند کردن ‌آنان با برگزاری کارگاه‌هایمهارت‌های زندگی و اطلاع‌رسانی از خطرهای مصرف مواد مخدر، در کاهش مشکلات ناشی ازاین مسائل، تأثیر بسزایی دارد.
با توجه به اینکه میانگین سنیکشور ما جوان است و همچنین همسایگی ما با کشوری مانند افغانستان است که ‌تولیدکنندهاصلی موادمخدر در دنیا به شمار می‌رود، شیوع مصرف مواد مخدر بین جوانان بیشتر شده وبه همین دلیل باید فعالیت‌هایی انجام شود که‌ مصرف مواد مخدر در نسل جوان کهدانشجویان نیز جزو آن می‌باشند به حداقل و صفر نزدیک شود.

کاهش اعتیاد به عوامل بیرونی هم ‌بستگی دارد، اظهار امیدواری کرد که با ایجادفعالیت‌های جایگزین مناسب، بتوان زمینه زندگی سالمی را برای جوانان فراهمکرد.

عتیادبهموادمخدرازمعضلاتبنیادیوانحرافاتخاصعصرمدرناستکهدرجامعهمابهعللمختلفبهیکیازانحرافاتاثرگذاروبحرانزامبدلشدهاست،اعتیاددرمیانجوانانوالبتهبهموادمخدرمختلف،خریدوفروشوقاچاقموادمخدرواعتیاددرمیاندانشجویانازمسائلاجتماعیاستکهغفلتجامعهشناسانومحققاناجتماعیازآنوبیتوجهیحاکمانوسیاستگذارانکشورنسبتبدانعواقبخطرناکیرامتوجهجامعهماخواهدکرد. درایننوشتهسعیمیشودضمنبررسیچیستیوچراییاعتیادونگاهیبهنظریاتجامعهشناختیموجوددراینزمینه،موضوعاعتیاددرمیاندانشجویانوبررسیوضعیتفعلیوافقهایآیندهدراینزمینهازنگاهجامعهشناختیوآماریبررسیشود.

●چیستیوچراییاعتیاد؟

اعتیاد Addiction نوعیابرازعلاقهجسمیوروانیبهیکموضوعیاچیزخاصاستکهبردستگاهعصبیانساناثرگذاشتهوموجباختلالدرعملکردفیزیولوژیکبدنگشتهونارساییهایزیستیبرایبدنایجادمیکند. اعتیادکنش،رفتاروسلوکیاستکهباهنجارهایاجتماعیدرتضاداستوبهطریقیباانتظاراتمشترکرفتاریدرجامعهسازگارینداردودیگراعضایجامعهآنراناپسندونادرستارزیابیکنند. بهمروراختیارمصرفوترکمادهمخدرازارادهشخصخارجشدهوبهعنواناحتیاجروانیولذتجسمیبرایفردمطرحاست. امروزهدربحثاجتماعیوروانیاعتیادبهموادوموضوعاتگوناگونیاشارهمیشود: اعتیادبههرنوعموادمخدرازجملهسیگار،الکلیسمیااعتیادبهاینترنتوچتو.... نیزدربحثاعتیادمطرحمیشودکهخارجازبحثماست.

درمورداعتیادبهموادمخدر،سازمانجهانیبهداشت،اعتیادرابهطورمتناوبیامزمنحالتیمضربرایفردواجتماعمیداندکهبهوسیلهمصرفمستمرمادهتخدیرکننده (طبیعییامصنوعی) ایجادمیشود. اینمصرف،موجبگرایشجهتاضافهنمودنبیشترآندرهرروزشدهواغلبباعثانقیادروانیوجسمیمیشود. ایننوعاحتیاجشدیدبهموادمخدر،حالتوابستگییاعادتدرفردایجادمیکندکهبرایانسانشکلیمطبوعداشتهوآرامبخشدستگاهعصبیاوست،والبتهدرتحقیقاتاثباتشدهکهاینمسئلهدرجوانیوگروهسنی۱۵تا۲۹سالکهسندانشجویینیزهست،رونقورواجبیشتریدارد. بهطورکلیازچندمنظرمیتوانبهپدیدهاعتیادنگریستکهدراینزمینهروانشناسان،جامعهشناسانوجرمشناسانبادیدگاههایمتفاوتبرنظریاتمختلفیدربارهاعتیادوعواملمؤثربرآنتأکیددارند.

برخیمعتقدنداعتیادیکبیماریفردیاست. فردبهعللمختلفناکامیهاوشکستهاتنهاراهحلرادرپناهبردنبهموادمخدرمیداندوپسازچندیبهاینموادمعتادمیگرددوهمینباعثتباهیمیلیونهاسلولمغزیاومیگردد. بنابرایننظریه،اعتیاد،ذاتاًیکبیماریفردی

استکهمیتوانددرجوامعمختلفآثاروتبعاتاجتماعی،فرهنگینیزداشتهباشد.

نظریهدیگری،اعتیادرانوعیجرمتلقیمیکند. ازاینمنظرمعتادمانندمنحرفاندیگرمجرماستوبایدبهعلتهمینجرم،متحملمجازاتوزندانشودکهایننوعنگاهسابقادرایرانوجودداشتودرفرهنگوخردهفرهنگشهریماحضورفعالیدارد.

اماازدیدگاهاکثرجامعهشناسانوخصوصاًجامعهشناسیانحرافات،اعتیادیکبیماریاجتماعیاستکهالبتهوبهطورویژهعوارضجسمیوروانینیزدارد. ازآنجاکهاعتیادمنجربهانحرافاتفراوانیدرجامعهمیشود،فردمعتادواحتمالاخانوادهاشرابهجرموانحرافسوقمیدهد،برایفردوخانوادهاشهزینههایفراوانمادی،اجتماعیوحیثیتیدارد،تغییراتروانیدرفردبهوجودآوردهوویرادچارحالتآنومیکنمودهوازمشارکتاجتماعیبازمیداردوهمچنینخریدوفروشآندرجامعهنیزنوعیانحرافاجتماعیواقتصادیمحسوبمیشود،ازهمینروستکهمیتواناینپدیدهرانوعیمسئلهاجتماعیمهمدرنظرگرفت. البتهازمنشأاجتماعیآننیزنبایدغافلشدچراکهبهعقیدهبسیاریازمحققان،منشأاصلیاعتیاددرجامعهوشرایطآننهفتهاست. باتوجهبهاینمقدمات،معتادآسیبهایفراوانیبهخود،خانواده،محیطشغلیونظامهایاجتماعی،سیاسیواقتصادیواردمیسازدونمیتوانازاثراتوتبعاتآنچشمپوشیدوتنهاآنراعاملیفردیدانست.

●نظریههایجامعهشناختیمرتبطباپدیدهاعتیادبانگاهبهوضعیتدانشجویان

جامعهشناسانونظریهپردازانطییکیدوقرنگذشتهنظریاتمتفاوتوراهگشاییدرزمینهانحرافاتاجتماعیمنتشرکردهاندکههرکدامباتوجهبهساختارجامعهوشرایطاجتماعی،فرهنگی،سیاسیواقتصادیجوامعتوسعهیافتهودرحالتوسعهمیتواندتبیینکنندهانحرافاتوارائهدهندهراهحلدراینزمینهباشد. بهبرخینظریاتدراینزمینهکهمبینچیستیوچراییاعتیاددرمیاندانشجویاناستمیتوانیماشارهنماییم.

۱) نظریهانحرافاتمتعلقبه ((رابرتکیمرتون)) جامعهشناسمشهورآمریکایی،علتریشهایانحرافاتراشرایطساختیجامعهمیداند. ویمعتقداستدوساختاساسیدرجامعهوجوددارد: «اهدافنهادیشده» و «وسایلنهادیشده» کهارزشهاوامورمطلوبوشیوههایاستانداردکنشبرایرسیدنبهآناهدافدرجامعهاست. تعاملبینایندوساختموجببروزرفتارهاوشخصیتهایمختلفوگاهمتناقضدرجامعهمیشود. بهنظرمرتون،چهارتیپ «شعائرگرا» Ritualism، «انزواطلب» Retreatist، «نوآور» Innovator و «شورشی» Rebelion درکنار «همنوایان» Conformists معلولشرایطجامعهوبرخوردایندوساختهستندکههرکدامشیوهخاصانطباقفردیباایندوساختاست. یکپارچگیوانسجامدرجامعههنگامیاستکهمیانایندوساختاساسیتعادلوجودداشتهباشد. امااگراهدافوارزشهاینهادیشدهمانندمنزلتوثروتدرجامعهتبلیغشودوارزشهاوهنجارها،آموزشوپرورشورسانههاوتبلیغاتوبهطورکلیجامعهپذیریبرآنتأکیدورزندودرکنارآنوسایلدسترسیبهایناهدافوجودنداشتهباشد،تیپهایمختلفشخصیتیورفتاریبروزوظهورمییابند. درایرانوبهخصوصدرمیاندانشجویانبهعلتهمینتعارضات،مواجهباظهوردوتیپانزواطلبوبدعتگذارهستیمکهبسترمناسببرایظهوررفتارانحرافینیزبرایشانفراهماستودراکثرمواردنیزفردراباناکامیروبرومیسازدکهبرایجبرانناکامیهاگرایشبهموادمخدرامریعادیاست. بهطورکلیازنظرمرتون،شرایطنابساماناقتصادیواجتماعیموجبگرایشبهاعتیادمیشودولذاازاینمنظر؛اعتیادنوعیبیماریاجتماعیاستکهاگرازابتدایوقوعآنبهفکراصلاحوپیشگیرینباشیمممکناستبهدیگراننیزسرایتکندوبیماریعمومیوبحرانیاجتماعیپدیدآورد.

۲) نظریهبرچسبزنیکهتوسط ((لمرت)) و ((بکر)) مطرحشدهبراینمبناستکهانحراف،فرآیندیاستکهتوسطآنبرخیمردمموفقمیشوندبرخیدیگررامنحرفتعریفکنند. ایننظریهکهدرموردنسلجوانودانشجوییومکانهایدانشجوییقابلتبییناستبرآناستکهاولینبارکسیکهازرویکنجکاوی،آزمایشیاسرخوردگیروبهموادمخدرمیآورد،اصلااینعملرااقدامیانحرافینمیپندارداماچوناینکنشتوسطافرادمهمدیگرچوندوستان،والدین،مقاماتوانونرسمیوپلیسو... انحرافتلقیمیشودوبامجازاتروبرومیگردد،فردبرچسببزهکار،منحرفومعتادراازدیگراندریافتمیکندوطرزرفتاردیگرانباویبرمبنایهمینبرچسبتنظیممیشود. درنتیجهفردیکهازابتدایقصدعملانحرافیوکجروینداشتهبهصورتآگاهانهیاناآگاهانهخودنیزاینبرچسبرامیپذیرد،تصویریجدیدازخودمیسازدوکنشویبادیگراننیزبرمبنایهمینبرچسبتعریفوتنظیممیشود. اینمسئلهمیتواندبهانحرافاتثانویهوناهمنواییمداومفرددرجامعهنیزمنجرشود. مشاهداتوتحقیقاتدرایرانبراینمسئلهگواهاستکهتلقیعمومیونگاهحاکمانوسیاستپردازانازاعتیاد،مسئلهایشخصیوفردیاستوفردمعتادنیزمجرمتلقیشدهوهمیشهموردسرزنشونفرتاست. کهایننگاهدرجامعهنیزتسرییافتهومعمولاافرادمعتادازجامعهطردشدهاندوباسختترینمجازاتهاازسویحکومت،خانوادهودوستانمواجهشدهاندوهمینبرچسبمجرمبرمعتاد،ویرادرعزلتوانزواودوریازجامعهقراردادهواینگونهافرادنیزهرروزسعیمیکنندرفتارخودرابااینبرچسبوفقدهندکهخطراتفراوانیبرایفردوجامعهدرپیدارد.

۳) نظریهاختلالهنجاریکهبیشتراز ((دورکیم)) و ((پارسونز)) وبهطورکلیکارکردگرایانوامگرفتهشده،بعدهنجاریساختاراجتماعیدرجامعهرامهممیپنداردومعتقداستاگردرآناختلالرویدهد،حسهمبستگیوانسجامدرجامعهرامختلکردهوفردراازنظرالگویرفتاریدچارمشکلکردهوآنومیرادرویتقویتمینمایدکهازاینلحاظ،گرایشبهانحرافاتیچوناعتیادبهموادمخدراجتنابناپذیراست. برایمثالبهقطبیشدنهنجارهامنجرمیشودکهمیانهنجارهایخانوادههاورسانهباهنجارهایگروهدوستانتفکیکقائلمیشودواینمسئلهبیشکبهنفعطرفیتماممیشودکهازمیزاناهمیتومقبولیتبیشتریدردیدگاهفردبرخوردارباشد. یاتضادهنجاریراپدیدارشودکهبهظهوردومجموعههنجارمتفاوتمیانجامدکهممکناستهنجارهایطبقهمتوسطباطبقهحاکم،نسلامروزبانسلگذشتهویاگروههایمختلفباهمدیگرمتضادباشدوبنابراینگروههاییممکناستبهانحرافاتسوقپیداکنندوهنجارهایغیراخلاقیرارواجدهند. ازدیگرسوخوداینتضاد،نظارترسمیدرجامعهراافزایشدادهواعتمادعمومیراکاهشمیدهدوانسجامکلیجامعهراکاهشمیدهد. همچنیناینمسئلهبهناپایداریهنجاری،ضعفهنجاریونهایتابیهنجارینیزمنجرمیگرددکهدرهمهمواردفردخصوصاجوانراتشویقبهمقابلهباهنجارهاوحرکتبهسمتانحرافاتیازجملهاعتیادمیکند.

۴) نظریهیادگیریکهازسوینسلدوممحققیندانشگاهشیکاگوموردتوجهقرارگرفت،بامطالعاتقومنگاریومصاحبهوتحقیقاتانسانشناسیاجتماعیبهاینعقیدهرسیدهاستکهجنایتوانحرافازطریقانتقالفرهنگیدرگروههایاجتماعیواقعمیگردد. «سادرلند» بااینتحقیقات،خردهفرهنگهایگوناگوندرشهرهایبزرگراموردتوجهقراردادومعتقدبوددربرخیمناطقشهری،کجرفتاریدرجریانکنشمتقابلبادیگرانآموختهمیشود. بخشاصلییادگیریرفتارکجرودراثرارتباطصمیمیدرونگروهانجاممیگیردودرجریاناینیادگیری،تکنیکهایارتکابجرم،توجیهاتوانگیزههاوگرایشهاآموختهمیشودوالگویرفتارانحرافیبرایفردمهمتروارزشمندترازالگویقانونیموجودتلقیمیگرددوباتوجهبهفراوانیمعاشرت،اینرفتاربههنجارجاافتادهدرفردمبدلمیشود. درایراناینمسئلهبهخوبیدرخوابگاههایسربازیودانشجوییقابلتبییناستکهمکانهاییباهنجاروسازماندهیخاصخوداستکهمیتواندفردرابهسمتاعتیادرهنمونمیشود. واینسازمانهادررفتارفردتأثیرمیگذارندوتنهازمانیرفتارانحرافیماننداعتیادبهموادمخدرآموختهمیشودو

رواجمییابدکهتوسطگروههایمختلفوخردهفرهنگهایمتفاوتدرمعاشرتبینافرادانتقالیابدوبهقول «هاواردبکر» اگرفردیبهتنهاییوبدونیادگیریازموادمخدراستفادهکندنهتنهالذتیازآننبرده،بلکهاحساسنارضایتیووحشتنیزخواهدکرد.

۵) نظریهاوقاتفراغت،کهازسوی ((جرجزیمل)) یکیازجامعهشناسانکلاسیکآلمانیمطرحشدهنیزتبیینکنندهمسئلهاعتیاداست. بهاعتقاداودرفرهنگمدرنودرروندتاریخجدید،آزادیفزایندهفردازبندهایوابستگیشدیداجتماعیوشخصیظهورمییابد،صورتهایفرماندهیوفرمانبرینیزخصلتتازهایبهخودمیگیرندوهیچفردیتحتچیرگیتامدیگراندرنمیآید. انواعگستردهایبرایگذرانفراغتوجودداردکهبهفردامکانمیدهدخودراازدیگرانمتمایزسازدکهروشهاواعمالپرشتاباینتمایز،هویتشخصیراشکلمیدهند. براینمبناهرکسبرایمتمایزشدن،روشخاصپیمیگیردکهماجراجوییدرزندگیمدرنرارواجمیدهد. فرددراینفضامیکوشدتاازجریانهاییکنواختزندگیروزانهبیرونرودودرقلمروفعالیتیباقواعدویژهگامنهد. بنابرایندرجوامعمدرنوجوامعیکهبهسویمدرنیسمگامبرمیدارندوفرهنگمدرندرآنتبلیغشده،فرددرقلمرواوقاتفراغت،جهانعقلگرا،بوروکراتیکوافسونزداییشدهراکنارمینهدوفرصتیبرایاوفراهممیشودتااجبارهاومحدودیتهاینظماجتماعیرافراموشکندوبهکنشغیرهنجاریدستزند. لذاجوانان،دانشجویانومحیطهاوخوابگاههایدانشجوییبهعلتاوقاتفراغتبدونبرنامهریزیکهدارندوباتوجهبهحسماجراجویانهوتفریحوگذروقتبهراحتیدرمعرضاعتیادبهموادمخدرهستند.

۶) نظریهناکامیمنزلتیکهتوسطجامعهشناسمعاصرآمریکایی ((آلبرتکوهن)) مطرحشده،معتقداستطبقاتپاییندرجامعهازنظردستیابیبهمنزلتدچارناکامیهستندوایندرحالیاستکهجامعهآنهارابهکسبمنزلتتشویقمیکندوامکاندستیابیرادراختیارآنهاقرارنمیدهد. طبقاتپاییندرجامعهپذیری،آموزشوپرورشوهنجارهاوارزشهاباتبلیغخصایصوارزشهایطبقهمتوسطروبروهستنددرحالیکهازتحرکاجتماعیوحضوردراینطبقهمحرومهستند. همینمسئلهموجباحساسیأس،سرخوردگیوناکامیدراینطبقهمیشود. درایراننیزبهعلتشکستوسرخوردگیجوانانودانشجویاندرکسبمنزلتوارزش،ناچاراًافرادبهخردهفرهنگهایبزهکاررویمیآورندکهدراینخردهفرهنگهاکجرویهاییماننداعتیادخودارزشوراهحلوحتیراهرسیدنبهمنزلتتعریفمیشود. میلبهاعتیادازاینمنظرنهباهدفسودمندگرایانهبلکهبرایلذتجوییوکسبمنزلتانجاممیشودوناکامیمنزلتیچنینپدیدهایرادرمیانطبقههایپایینجامعهایجابوایجادمیکند.

●اعتیادوعواملموثردرآندرمیاندانشجویان

بنابهآمارسازمانهایداخلیوبینالمللی،ایرانبامصرفروزانه۴تنموادمخدرووجود۳میلیونو۷۰۰هزارمعتاد (یاطبقآمارهایدیگر۳میلیونیا۲میلیوننفر) معتادترینجامعهدرجهاناست[۱] وبراساسجمعیتجوانیکهداردایناعتیاددرمیانجوانانودانشجویانمعضلیمهموبحرانیاجتماعیاستکهبایدبدانپرداخت. باتوجهبهآماراعتیاددرمیاندانشآموزانودانشجویانکهحدود۹۳درصددانشجویانمعتادبعدازدانشگاهبهاعتیادرویآوردهاند،بایدبهمسئلهدانشگاهوخوابگاههایدانشجوییدررویکردجوانانبهاعتیادغوروبررسیبیشتریکرد. بهگفتهمدیرکلفرهنگیستادمبارزهباموادمخدر۲۰درصدازدانشجویاندرمعرضخطرمصرفموادمخدرهستند. وحضورآزادموادمخدردرمحیطهایدانشگاهیوخوابگاهی،همگیگویایخطریبهناماعتیادبهموادمخدرمیباشدکهغفلتازآنبرایجامعهوکشورمابحرانزاخواهدبود. تجربهوتحقیقاتاجتماعیبراینواقعیتتاکیددارندکهاقداماتوبرنامهریزیهایسیاسیوفرهنگینیزکاریازپیشنبردهاستازجمله۳۲۹۴دانشجوییکهبااعلامنیرویانتظامیبهجرماعتیادبهموادمخدردرچندسالگذشتهدستگیرشدهاندیامشکلاتوکاستیهایخوابگاههاوبیکاریتحصیلکردگانکههریکدرسرطانیشدناینغدهنقشداشتهاند.

باتوجهبهواقعیاتموجودوالبتهبانگاهبهنظریاتجامعهشناختیکهپیشازاین،ذکرآنرفتازابعادمختلفیمیتوانبهواکاویمسئلهاعتیاددرمیاندانشجویانایرانیپرداخت.

۱) عواملفردی؛عواملفردیوویژگیهایشخصیتیمانندوجوداضطراب،استرس،اختلالروانی،افسردگیویأسوسرخوردگی،ضعفوفقرشخصیتیباعثجستجویفردبهدنبالعاملتسکیندهندهوشخصیتبخشمیشودکهمصرفموادمخدروبهتدریجاعتیادبهآنهایکیازاینعواملبهظاهرتسکیندهندهمیباشد. اینمسئلهباتوجهبهفشارهایروانیدرمیاندانشجویاننقشمهمیدراعتیادبهموادمخدردارد. طبقآماریکپایاننامهدانشجویی (منتشرشدهدرخبرگزاریایسنا) نیزحدود۷۰درصدازعللاعتیادناشیازبیکاریوگذراناوقاتفراغتاستواینمسئلهناشیازنگرانیهایفردیاستکهمنجربهحرکتهاییازجملهاعتیادمیشودوالبتهباانحرافاتدیگریازجملهخودکشینیزرابطهمتقابلپیدامیکندآنگونهکهتنهادرزمستان۸۴،تنهادرتهران۲۴نفرازدانشجویاناقدامبهخودکشیکردهاند. ازدیگرعواملفردیوشخصیتیکهمنجربهاعتیاددرمیانجوانانودانشجویانمیگردد: احساسدلتنگی – لذتوتفریح – بزرگشدنواعتنایدیگران – اعتمادبهنفس – عدمامیدبهآینده – حسمیتوانمو... استکهمیتواندناشیازجوجدیددردانشگاهوخوابگاهبرایافرادشهرستانیباشد.

۲) عواملاجتماعی؛عواملاجتماعیوخانوادهدومسئلهمهمدربررسیمسئلهاعتیادمیباشند. خانوادهرکناصلیوحیاتیجامعهواولینمحیطیاستکهفرددرآنرشدمیکندوزیربنایشخصیتیویشکلمیگیرد. شرایطخانوادگی،وسختگیرییاآسانگیریافراطی،ازهمپاشیدگیواختلافاتدرونیخانوادهوعدمدرونیکردنارزشهاوهنجارهایصحیحدرخانواده،همگیدرایجادانحرافاتیماننداعتیادنقشفراوانیدارد. امروزههمبهعلتواگذاریکارکردآموزشیخانوادهبهمدارسوآموزشوپروشدولتی،آموزشونظارتفرهنگیوارزشیخانوادهبرنوجوانانوجوانانکمترشدهوهمینمسئله،بعضاًموجبجامعهپذیریوآموزشغلطافراددرگروههایهمالانشدهاستکهپدیدههاییماننداعتیادرابهدنبالدارد. دراینمسئله،جامعهپذیریونقشجامعه،ساختارها،نهادها،ارزشهاوهنجارهایاجتماعیدرانحرافاتبایدموردتوجهقرارگیرد. ازجملهمیتوانبهمسئله «اختلالهنجاری» پرداختکهبهعلتاینکهبعدهنجاریساختاراجتماعیدرجامعهبسیاربااهمیتاست،ایجادایناختلالمیتواندحسهمبستگیدرجامعهرامختلکردهوفردرادچارآنومیوانحرافاتیازقبیلاعتیادنماید. نکتهدیگردربعداجتماعیاعتیادبهموادمخدریاهرنوعانحرافاجتماعیدیگر،ظهورفردگراییخودخواهانهاستکهآلکسیدوتوکویلآنرا «خشککنندهبذرهرفضیلتی» دانستهکهرواجایننوعازفردگراییکهبافردگراییگرمومدرنکهدرغربرواجپیداکرد،متناقضاست،منابعلازمبرایدلبستگیوهمبستگیومشارکتراازبینمیبرد.

۳) فرهنگوارزشها؛هرانسانیتحتتأثیرارزشها،هنجارها،آدابورسوموایدههاییاستکهدرجامعهتبلیغومنتشرمیشود. امادرجوامعدرحالگذارکهتغییراتسریعفرهنگیحاصلمیشود،فرددچارآنومیشدهوخودباختگیفرهنگیپدیدآمدهوارزشهاروزبهروزتغییرمیکنندواختلالهنجاریایجادمیشودکههمهاینمسایلدرایجادانحرافاتیماننداعتیادبیتأثیرنیست. ازدیگرسو

وجودفرهنگاستبدادیدرجامعهایمانندایران،کهباسرکوباعتراضها،عدمبروزخلاقیتهاوایدههاوعدمابتکارواعتمادبهنفستوأمبودهاست،اکثرافرادرادرهنگامرویاروییبامسائلمختلف،بامشکلمواجهکردهاستوجواناندرمواجههبامسائلمختلفزندگیبهیأسوسرخوردگیمبتلامیشوندکههمیندرگرایشآنهابهموادمخدرتأثیردارد. دراینجانبایدازنقشتبلیغاتنیزغافلماندکهمصرفموادمخدررادرتسکینفکروکاهشمشکلاتذهنیمؤثرمیداند. ازدیگرجنبههایفرهنگایرانی،صوفیگریولذتبخشیوبیگانگیازکارو «گذرعمردیدن» وقناعتبهدنیاو... استکهاینمسئلهنیزمیتواندبهعنوانیکیازعواملمؤثردرپدیدهاعتیاددرجوانانموردمطالعهقرارگیرد. امیلدورکیمجامعهشناسکلاسیکفرانسوی،باتأکیدبراهیمتاخلاقونظماخلاقیمعتقداستاگرنظماخلاقیموردتوجهنباشدوجامعه،ازارزشهاواخلاقگریزانشود،اینجامعهروبهزوالمیرود. برهمینمبناکاهشاثراتدینوسستشدنارزشهایدینیوسنتی،درمیانجمعهایدانشجوییراهرابرایآنومیوکجرویهاییماننداعتیادبهموادمخدربازکردهاست.

۴) مسایلاقتصادی؛مشکلاتاقتصادی،عدماطمینانبهآینده،بیکاری،فشاراقتصادیونداشتنامکاناترفاهی،نابرابریاقتصادیوشکافعمیقبینطبقههاواقشارمختلفدرجامعه،وهمچنیندرمقابلفقرومحرومیتها،منزلتثروتوارائهتصویرآرزوهایبلندپروازانهازیکسوخودعاملیبرایکسبثروتازراههایغیرمجازوغیرمشروعمانندتجارتوقاچاقموادمخدرمیشودوازسویدیگرکسانیکهنتوانستهاندازراههایمشروعوغیرمشروعکسبثروتومنزلتکنند،اکثراًبهیأسوسرخوردگیدچارشدهوپتانسیلزیادیبرایگرایشواعتیادبهموادمخدردارند. وجوداینمسائلاقتصادیبهطورملموسوبهعنوانیکنگرانیمیاندانشجویاننیزازمسائلیاستکهدربروزبرخیانحرافاتماننداعتیادنقشفعالیداشتهاست. گرچهظاهرامشکلاقتصادیازسویدیگرخودمانعایجاداعتیاداست،اماتحقیقاتاجتماعیثابتکردهاستکهاعتیاد (لااقلاعتیادبهموادمخدرارزانقیمت) درطبقاتفقیرومستمندبیشترازطبقاتمتوسطوروبهبالاست.

●پیامدهایاعتیاددرمیاندانشجویان

اعتیادبهموادمخدربرایهرانسانیچهزنوچهمردوچهباسوادوچهبیسواد،مشکلاتفراوانیبههمراهدارد. طبقآمارسازمانهایجهانیبهداشتیبراثراعتیاد۵۰درصدکارآییفردازبینمیرود. بسیاریازانحرافاتومعضلاتاجتماعیازقبیلخودکشیوفقروفحشاوسرقتو ... نیزمتاثرازاعتیاداست. فارغازاینمسئلهاعتیادبهظهوروبروزبسیاریازبیماریهایدیگرازجملهایدزوهپاتیتمنجرشدهواثراتمخربیدرسیستمایمنیوفیزیکیبدنبرجایمیگذارد.

درمیاندانشجویانایناثراتمخرب،مضراتبیشتریرابههمراهدارد،دانشجوییکهسرمایهمالیوزمانیوفکریخویشرابایدمعطوفبهآموختنودانشجوییکندبرایلذتهایزودگذر،وقتوانرژیخویشراهدرمیدهد،کارآییعلمیخویشراکاهشمیدهد،ازبرنامهریزیبرایآیندهغافلماندهوعمومانسبتبهآیندهخویشبهیاسوناامیدیدچارمیگردد. مهمترآنکهبراثراعتیاد،کمابیشازدرسوتحصیلغافلماندهواگرهمبتواندازدانشگاهفارغالتحصیلگردد،توانایجادوپیگیریشغلمناسبراندارد.

●برنامههایاخیروافقهایآیندهدربارهاعتیاددانشجویان

درکلایران،سالانهمیلیاردهاریالهزینهپیشگیریوحلموضوعاعتیادمیشودکهبهعلتضعفبرنامهریزیهااثرچندانیبهدنبالنداشتهاست. طبقگفتهستادمبارزهباموادمخدربیشاز۱۳میلیاردتومانبودجهدستگاههایفرهنگی،حدود۵/۵میلیاردتومانتربیتبدنیوبرایپیشگیریازاعتیادمصروفمیگرددکهتحقیقاتثابتمیکندبهطورکافیمدیریتوبرنامهریزینمیشود. درحالیکهدردانشگاههاکهحدود۴میلیوندانشجووصدهاهزاردانشجودرخوابگاههاداریم،تنهاحدود۲۰۰میلیونتومانبرایپیشگیریازاعتیاددرخوابگاههاهزینهمیشودوازاینتعداددانشجویخوابگاهیتنهابرای۱۶۰۰۰نفراقدامجدیصورتگرفتهکهآننیزبهکارگاههاوکلاسهایآموزشیوتکراریوشعاریوبیخاصیتخلاصهمیشود.

طرحهایپیشگیریازاعتیاددرایرانبهماننداکثرطرحهاشعاریوتوخالیاستواقداممناسبوموثریدراینزمینهصورتنگرفتهاست. ازجملهاقداماتیکسالاخیر (شهریور۸۴تاشهریور۸۵) دراینزمینهمیتوانبهبرخیمصاحبههاوطرحهااشارهکردکهافقروشنیبرایآیندهرارقمنمیزند. ازجملهاینکه:

۱) معاونفرهنگینهادمقاممعظمرهبریبهایننکتهاشارهکردهاستکه۸۸درصددانشجویانازنظرمعیشتوضعیتمتوسطروبهپاییندارندوقاچاقموادمخدربهعنوانیکیازمنابعدرآمدیبرخیدانشجویانشهرستانیمبدلشدهاست. (ایسنا۱۶شهریور۸۴)

۲) طرحبومیسازیدانشجویانبرایجلوگیریازاختلاطفرهنگییاقاچاقموادمخدرمیاندانشجویان (شهریور۸۴)

۳) مسئولبسیجدانشجوییکویدانشگاهتهرانبهاینمسئلهاشارهکردهکهمشکلاتفرهنگیخوابگاههابیشازمشکلاترفاهیاستومسائلاخلاقیوافسردگیازمعضلاتخوابگاههاست. (شبکهخبردانشجو۴تیر۸۵)

۴) برگزارییکسریهمایشفرهنگیدرزمینهمصرفموادمخدرازسویدانشگاهآزاد (اسفند۸۴)

۵) طرحجمعآوریقلیانازخوابگاههایدانشجویی ( اردیبهشت۸۵)

۶) عضوکمیسیونآموزشوتحقیقاتمجلسمعتقداستکهافسردگیعاملمهمخودکشیواعتیاداستکهآماررسمیافسردگیدرقبلحدود۴۰درصدبودهوامروزهرشدتصاعدیدارد. (ایلنابهمن۸۴)

اکنونباتوجهبهنظریاتجامعهشناختیکهاشارهشد،تحقیقاتوپیمایشهایاجتماعیونیزبرنامههاواقداماتصورتگرفته،والبتهطبقآمارموجودرونداعتیاددرمیاندانشجویانروبهفزونیاستکهاگربرنامههایبلندمدتبرایحلاینمسئلهبرنامهریزیواجرانگردد،بیشکدرآیندهبابحرانیاجتماعیدراینزمینهروبروهستیم. همازجهتنخبهبودنومهمبودنگروهدانشجویانوتاثیرگذاریآناندرکلجامعهوهمازاینمنظرکهدرآیندهقشرتحصیلکردهمعتاد،بیشککارآییکمتریبرایجامعهخواهدداشتوباتوجهبهپیامدهایفراوانآنبحرانآفرینخواهدبود. لذاتوجهبهاینمسئلهوبررسیوبرنامهریزیراهکارهایکلانوخردوبلندمدتوکوتاهمدتدراینزمینهضروریبهنظرمیرسدازجملهدربعدسیاسیوکلان: مبارزهباسوداگرانوقاچاقچیان – کاهشفقرونابرابری – کارآفرینی – تسهیلاتدرازدواج – بهبودوضعیتخوابگاهها؛دربعدفرهنگی: بسطوگسترشارزشهایمعنوی – کارکردصحیحرسانهها – پاکسازیمحیطخوابگاههاآموزشهمگانیو ... دربعداجتماعی: جلوگیریازمهاجرتدانشجویان – رواجمطالعهوورزش – مراکزکارآفرینیوایجاداحساسامیدلازموضروریبهنظرمیرسد.

منابع:

http://khodayeman.blogfa.com/
مآخذ آماری و منابع برای مطالعهبیشتر
«انحرافات اجتماعی»، فریده ممتاز، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول ۱۳۸۱.
ـ «جامعه شناسی»، آنتونی گیدنز، ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی، چاپ پنجم ۱۳۷۸.
ـ «اعتیاد»، سایت اینترنتی www.tehranpi.org.
ـ «اعتیاد در میان دانشجویان»، سایتاینترنتی .www.isjanews.com
ـ سایت اینترنتی باشگاه اندیشه www.bashgah.net
ـسایتاینترنتی نیروی انتظامی www.polis.ir
www.roshangari.net سایت اینترنتیروشنگری
www.isna.ir سایت خبرگزاری ایسنا
www.irna.ir سایت خبرگزاری جمهوریاسلامی
www.ilna.ir سایت خبرگزاری کار ایران
www.akhbar rooz.com سایتاخبار روز
www.mehrnews.com سایت خبرگزاری مهر
www.bbcpersian.com سایت بیبی سی فارسی
www.soshians.net سایت سوشیانس
www.if id.deسایت
www.dchq.ir سایت ستاد مبارزه با مواد مخدر
لذتی که همیشگی نیست، روزنامههمشهری، ۱۳ دی ۸۳.
اعتیاد در نوجوانان، سید ولی حسینی زاهدی، سایت ستاد پیشگیریاز مواد مخدر.
جامعه شناسی اعتیاد در ایران امروز، الهام میری آشتیانی، نشرمهاجر، چاپ اول ۸۵.
پرسش جامعه شناختی از اعتیاد، روزنامه شرق، ۵ شهریور۸۵.
اعتیاد فراتر از انحراف اجتماعی، سید علی ناظم زاده، همشهری، ۲۳ آذر ۸۴