گیل فان |مقاله | تحقیق| کتاب

مقاله افزايش رضايت شغلي معلمان

چكيده

اولين قدم در جهت رسيدن به كادر آموزشي موفق درك عواملي است كه بر كيفيت فعاليت معلمان مؤثر است. يكي از اين عوامل، رضايت شغلي معلمين است، چرا كه رابطه مستقيمي بين رضايت شغلي افراد با عملكرد آنان وجود دارد و كساني كه رضايت داشته باشند، كار خود را بهتر انجام مي‌دهند. در اين مقاله موضوع رضايت شغلي معلمان مورد بررسي قرار مي گيرد. تعريف رضايت شغلي، اهميت رضايت شغلي معلمان، عوامل مؤثر بر رضايت شغلي معلمان، پيامدهاي رضايت شغلي، راهكارهايي براي افزايش رضايت شغلي معلمان، تأمين ايمني و امنيت معلمان و حرمت و منزلت معلمان مباحث اين مقاله را تشكيل مي دهند.

مقدمه

امروزه آموزش و پرورش همگاني به عنوان يكي از اركان توسعه پايدار شناخته شده است  و هر كشوري در جهان بخش بزرگي از درآمد ملي خود را براي گسترش، بهبود و كارآيي آن اختصاص مي‌دهد. در واقع آموزش و پرورش ركن اساسي جامعه انساني است و يكي از اهداف عمده آن پرورش و آموزش كودكان و نوجوانان توسط معلمان و مديران است.

اغلب صاحب‌نظران و متفكران مسايل تربيتي بر اين نظرند كه معلمان، بزرگترين و مهم‌ترين عامل مؤثر در جريان تعليم و تربيت هستند. بنابراين بي‌راه نيست اگر گفته شود شالوده و اساس يك سيستم آموزشي موفق را معلمان تشكيل مي‌دهند.

اولين قدم در جهت رسيدن به كادر آموزشي موفق درك عواملي است كه بر كيفيت فعاليت معلمان مؤثر است. يكي از اين عوامل، رضايت شغلي معلمين است، چرا كه رابطه مستقيمي بين رضايت شغلي افراد با عملكرد آنان وجود دارد و كساني كه رضايت داشته باشند، كار خود را بهتر انجام مي‌دهند. بنابراين لازم است آموزش و پرورش به موضوع رضايت شغلي معلمان، بيش از پيش توجه نشان دهد.

2- تعریف رضایت شغلی

محققان رضايت شغلي را از ديدگاه‌هاي گوناگوني تعريف كرده‌اند. گروهي رضايت شغلي را براساس نوع عامل رواني تعريف كرده و آن را نوعي سازگاري عاطفي با شغل و شرايط اشتغال مي‌انگارند. يعني اگر شغل موردنظر لذت مطلوب را براي فرد تأمين نمايد در اين حالت فرد از شغلش راضي است.

در مقابل چنانچه شغل مورد نظر رضايت و لذت مطلوب را به فرد ندهد در اين حالت فرد شروع به مذمت شغل نموده و درصدد تغيير آن برمي‌آيد. هاپاك استاد تعليم و تربيت دانشگاه نيويورك، رضايت شغلي را مفهومي پيچيده و چند بعدي مي‌داند و اين مفهوم را با عوامل رواني، جسماني و اجتماعي مرتبط مي‌كند و تأكيد مي‌كند تنها يك عامل موجب رضايت شغل نمي‌شود، بلكه تركيبي از مجموعه عوامل گوناگون سبب مي‌شود كه فرد شاغل در لحظه معيني از شغلش احساس رضايت نمايد و از آن لذت ببرد.

گروهي ديگر از محققان عوامل مختلفي از قبيل ميزان درآمد، ارزش اجتماعي شغل، شرايط محيط كار و فرآورده‌هاي آن را به عنوان عوامل احساس رضايت از شغل نام مي‌برند. (عبدالله شفيع‌آبادي، 1367، ص 52)

3- اهميت رضايت شغلي معلمان

مديران دست كم بايد به سه دليل به رضايت شغلي افراد و اعضاي سازمان اهميت بدهند:

مدارك زيادي در دست است كه افراد ناراضي سازمان را ترك مي‌كنند و بيشتر استعفا مي‌دهند. اما افراد راضي كمتر در كار غيبت مي‌كنند و كارشان را منظم و دقيق انجام مي‌دهند.

ثابت شده است كاركنان راضي از سلامت بهتري برخوردارند و بيشتر عمر مي‌كنند. افراد ناراضي مستعد انواع بيماريها از سردرد تا بيماريهاي قلبي هستند.

رضايت شغلي از كار پديده‌اي است كه از مرز سازمان و شركت فراتر مي‌رود و اثرات آن در زندگي خصوصي فرد و خارج از سازمان مشاهده مي‌شود.

كارمند راضي، شادابي را از سازمان به خانه و جامعه منتقل مي‌كند. بنابراين مي‌توان با توجه به مسئوليتهاي اجتماعي و مقدار پولي كه در سايه وجود رضايت شغلي نصيب جامعه خواهد شد، از اين پديده دفاع كرد. (نادر فروتن، 13379، ص 37)

4- عوامل مؤثر بر رضايت شغلي معلمان

اصولاً عواملي كه در رضايت شغلي مؤثرند بسيار زياد است و نمي‌توان آنها را به يك يا چند عامل محدود كرد. انسان در كارهاي روزانه خود با افراد، مواد و تجهيزات سر و كار دارد كه هر يك به نوبه خود در رضايت يا عدم رضايت سهم بسزايي دارند.

در مطالعات و بررسي‌هاي انجام گرفته، اين اتفاق نظر ديده مي‌شود كه عواملي از قبيل حقوق و مزايا، امكانات رفاهي، همكاري و دوستي بين كاركنان، رابطه رؤسا با مرئوسين، اعتماد به هيئت رئيسه، تأمين نيازمنديهاي شغلي، شايستگي و صلاحيت مديران، كارآيي امور اداري، ارتباطات كافي و صحيح، پايگاه اجتماعي و شناسايي ارزش كاري، ثبات كار، روابط كاري، تطابق اهداف مشخص كاركنان با اهداف سازمان، شرايط و محيط كار، فرصت براي رشد و ترقي، خط مشي و نحوه اداره امور سازمان، نظم و انضباط در كار، ارتباط با همكاران، تأمين شغلي، كسب موفقيت در كار و قدرداني در مقابل انجام كار، در روحيه و رضايت شغلي كاركنان مؤثر هستند. (علي قرائي، 1378، ص26)

5- پيامدهاي رضايت شغلي

رضايت شغلي باعث مي‌شود بهره‌وري فرد افزايش يابد، فرد نسبت به سازمان متعهد شود، سلامت فيزيكي و ذهني فرد تضمين شود، روحيه فرد افزايش يابد، از زندگي راضي باشد مهارتهاي جديد شغلي را به سرعت فراگيرد. تحقيقات نشان مي‌دهد وقتي اعضاي سازمان از كار رضايت پيدا مي‌كنند، ميزان غيبت يا تأخير در كار و حتي ترك خدمت كاهش مي‌يابد. (اردشير عسگري، 1383، ص35)

به نظر مي‌رسد كه افت تحصيلي شديد دانش‌آموزان دوره راهنمايي كشور مي‌تواند يكي از پيامدهاي مرتبط با عدم رضايت شغلي معلمان اين دوره تلقي شود. به اعتقاد صاحب‌نظران رضايت از عوامل مهم سازگاري بوده و در بهبود كارآيي و عملكرد مؤثر است. (شريعت دلجو، 1374، ص143)

شواهد عيني ديگري وجود دارد كه رضايت شغلي بر سلامت جسماني و طول عمر كاركنان اثر مي‌گذارد. عدم رضايت شغلي مي‌تواند، علائم جسماني نظير خستگي، تنگي نفس، سردرد، كمي اشتها، سوءهاضمه و تهوع به دنبال داشته باشد. به طور جدي‌تر اين نارضايتي مي‌تواند منجر به امراضي نظير زخم دستگاه گوارش، تورم مفاصل، فشار خون، مصرف الكل و مواد مخدر، سكته‌هاي مغزي و حمله قلبي گردد.

همچنين نارضايتي شغلي منجر به مواردي چون، اضطراب، افسردگي، تنش، روابط فردي آسيب ديده، خشم از موضوعات كم اهميت، حساسيت‌هاي آزاردهنده، فراموشي، ناتواني در تصميم‌گيري و عدم تمركز حواس گردد. (ابوالقاسم جانقلي، 1380، ص37)

6- راهكارهايي براي افزايش رضايت شغلي معلمان

نياز مادي و اقتصادي براي معلمان به ويژه معلمان مرد از اهميت و اولويت بيشتري برخوردار است. به همين جهت لازم است اقدامات لازم جهت تأمين نيازهاي ضروري معلمان انجام شود. ناكامي حاصل از عدم ارضاي نيازهاي اساسي ممكن است سبب رفتارهاي غيرمنطقي ناشي از عجز گذران زندگي مانند پرخاشگري شود و به رفتارهاي مخربي نظير خصومت و خشونت منجر شود، يا حالت تسليم و تثبيت را به وجود آورد. بنابراين براي ايجاد علاقه به كار لازم است مسئولان آموزشي گام‌هايي در جهت افزايش امكانات رفاهي معلمان بردارند. در اين زمينه برخي راه‌حل‌هاي كاربردي به قرار زير است:

رفع تبعيض از حقوق معلمان در مقايسه با ساير مشاغل و كاركنان دولت

اختصاص وام‌هايي براي داير كردن مدارس غيرانتفاعي، علمي و تقويتي با مشاركت معلمان

فراهم كردن زمينه تحصيل معلمان در رشته مورد نياز جامعه

پرداخت حقوق و پاداشهاي بيشتر جهت رفع تنگناهاي مادي

7- تأمين ايمني و امنيت معلمان

تأمين مسكن براي معلمان با تخصيص وام‌هاي طويل‌المدت يا كمك به آنان در رهن يا اجاره مسكن.

اختصاص كمكهاي نقدي و جنسي در دو نوبت از سال براي تأمين مخارج زندگي.

فراهم كردن تسهيلات رفاهي بيشتر در زمينه درماني، با در نظر گرفتن كمك‌هاي ويژه در درمان و دارو، عمل جراحي به‌ويژه در موارد اضطراري مانند عمل جراحي و درمان

اختصاص روزي براي ياد و سپاس معلمان گذشته (بازنشستگان) به منظور بزرگداشت معلم و حرفه معلمي

برای نمونه

بررسي عوامل مؤثر در ميزان رضايت شغلي معلمان ابتدايي شهرستان مشهد

  بيان مسئله:

رضايت شغلي بعنوان عاملي كه در موفقيت شغلي تأثير بسزايي دارد و باعث افزايش كارآيي و احساس رضايت فردي مي شود و از طرف ديگر، عدم رضايت نيز باعث كم كاري، غيبت و سهل انگاري شده و حتي در درجات بالاتر مي تواند اثرات نامطلوب و مخربي بر برنامه ريزيها داشته و آن را مواجه با شكست مي سازد، بايد مورد توجه جدي قرار گيرد. با ايجاد زمينه مناسب براي رشد رضايت شغلي معلمان ابتدايي فرايند تعلم و تربيت در بستر مناسب تري صورت خواهد گرفت. موضوع پژوهش حاضر بررسي رضايت شغلي معلمان ابتدايي شهرستان مشهد و عوامل مؤثر بر آن مي باشد. پژوهشهايي از اين نوع، مي تواند نارسايي شغلي معلمان ابتدايي را مشخص سازد و در جهت حمايتهاي لازم و صنفي رافع مشكلات ناشناخته آنان باشد.

اهداف پژوهش:

هدف كلي از انجام پژوهش حاضر شناخت ميزان رضايت شغلي معلمان ابتدايي شهرستان مشهد و عوامل مؤثر بر آن مي باشد. با دستيابي به هدف مزبور مي توان رهنمودهاي مفيد و مؤثري براي برنامه ريزيهاي آينده آموزش و پرورش ارائه داد از اين طريق زمينه مناسبي را براي افزايش كارايي معلمان ابتدايي فراهم نمود.

روش تحقيق:

پژوهش حاضر همانند ساير مطالعات رفتاري از روش توصيفي استفاه مي كند و با ابزار اندازه گيري مورد نظر اطلاعات را جمع آوري و سپس با تجزيه و تحليل يافته ها نتايج را به كل جامعه مورد بررسي تعميم مي دهد.

جامعه آماري، حجم نمونه و شيوه نمونه گيري:

جامعه آماري پژوهش حاضر كليه معلمان شاغل در مدارس ابتدايي شهرستان مشهد در سال تحصيلي 76-1375 مي باشد. حجم نمونه مورد بررسي 400 نفر بوده كه به صورت تصادفي ساده انتخاب شده اند.

ابزار اندازه گيري:

ابزار اندازه گيري در پژوهش حاضر، پرسشنامه محقق ساخته اي است كه باتوجه به پرسشنامه رضايت شغلي دانشگاه مينه سوتا و سايرپرسشنامه هاي موجود در مورد رضايت شغلي از جمله بريفيلد و روث تدوين گرديده است.

سؤالات پژوهش:

سؤال اصلي پژوهش حاضر عبارت است از: "چه عواملي در رضايت شغلي معلمان ابتدايي مؤثر است؟ "

ساير سؤالات پژوهش عبارتند از :

1- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با جنسيت آنان رابطه معني داري دارد؟

2- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با سن آنان رابطه معني داري دارد؟

3- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با وضعيت تأهل آنان رابطه معني داري دارد؟

4- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با تعداد فرزندان آنان رابطه معني داري دارد؟

5- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با ميزان تحصيلات آنان رابطه معني داري دارد؟

6- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با ميزان حقوق آنان رابطه معني داري دارد؟

7- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با تناسب نوع كار و رشته تحصيلي رابطه معني داري دارد؟

8- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با سابقه كار يا مديريت اشتغال آنان رابطه معني داري دارد؟

9- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با منطقه محل خدمت آنان رابطه معني داري دارد؟

10- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با نوع مدرسه آنان رابطه معني داري دارد؟

11- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با موقعيت و منزلت اجتماعي شغلي معلمي در نظر آنان رابطه معني داري دارد؟

12- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با تعداد دانش آموزان كلاس آنها آنان رابطه معني داري دارد؟

13- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با با مشاركت آنان در تصميم گيريهاي آموزشي آنان رابطه معني داري دارد؟

14- آيا رضايت شغلي معلمان مدارس ابتدايي با وجود رابطه عاطفي بين همكاران رابطه دارد؟

يافته هاي تحقيق:

1- رضايت شغلي معلمان زن و مرد در مدارس ابتدايي تفـاوت معني داري داشته و زنـان رضـايت شغلي بيشتري نسبت به مـردان ابراز داشته اند.

2- سن و وضعيت تأهل تأثير معناداري بر رضايت شغلي نگذاشته است.

3- تعداد فرزندان معلمين تأثير معناداري بر رضايت شغلي آنان نمي گذارد.

4- رضايت شغلي معلماني كه داراي مدرك ديپلم بوده اند، بيشتر از معلمان داراي مدرك ليسانس بوده است.

5- ميزان حقوق تأثير معناداري بر رضايت شغلي معلمين نداشته است.

6- تناسب رشته تحصيلي معلمان با شغل معلمي تأثير معناداري بر رضايت شغلي معلمين نداشته است.

7- سابقه خدمت نيز تأثير معناداري بر رضايت شغلي معلمين نداشته است.

8- بين رضايت شغلي معلمين نواحي و مناطق مختلف شهرستان مشهد تفاوت معني داري وجود داشته است.

9- نوع مدرسه معلمين در رضايت شغلي آنان تأثير معنادار نداشته است.

10- منزلت اجتماعي معلمين در رضايت شغلي آنان تأثير مستقيم داشته است.

11- تعداد دانش آموزان تأثير معناداري بر رضايت شغلي معلمين نداشته است.

12- مشاركت معلمان در تصميم گيريهاي آموزشي تأثير معناداري بر رضايت شغلي معلمين نداشته است.

13- وجود جو صميمانه و عاطفي در مدرسه تأثير معناداري بر رضايت شغلي معلمين ابتدايي داشته است.

پيشنهادهاي تحقيق:

1- پيشنهاد مي شود در استخدام معلم براي دوره ابتدايي ، معلمين زن در اولويت قرار گيرند.

2- ميران مدارس براي مشاركت معلمان در فرايند تصميم گيري ارزش و اهميت بيشتري قائل شوند.

3- با بكارگيري رسانه هاي ارتباط جمعي ارتباط جمعي تلاش شايسته اي در جهت ارتقاء منزلت شغلي معلمين صورت گيرد.

8- حرمت و منزلت معلمان

يافته‌هاي پژوهش‌ها نشان مي‌دهد كه معيار ارزشها در جامعه تغيير كرده است، بدين معني علم و حرمت كم‌رنگ و معيارهاي ديگري جايگزين ارزشهاي حرمت، منزلت و شخصيت معلمان شده است.

بي‌توجهي به شأن و منزلت حرفه معلمي، منجر به واكنش‌هايي مانند حقارت، ضعف، درماندگي، دلسردي، يأس و نااميدي خواهد شد و رفتار جبراني به دنبال دارد. بازتاب اين روحيه تربيت نسلي درمانده و نااميد خواهد بود، بنابراين لزوم توجه به شأن و مقام معلمي ضرورت دارد و يكي از قدم‌هاي مؤثر در اين راه گماشتن مديران شايسته، مسئول، متعهد و متخصص در رأس امور است. در اين‌خصوص برخي راهبردهاي عملي مي‌تواند اقدامات زير باشد:

احترام و حرمت به معلمان و فرهنگيان براساس لياقت، شايستگي و كفايت آنان

ارضاي تمايل به موفقيت، كفايت و شايستگي معلمان در محيط كار با رو كردن محيط كار و تأمين استقلال و آزادي آنان

تغيير در انتخاب و گزينش معلمان و مديران، انتخاب افراد لايق و با استعداد و توانا در كادر آموزشي و مديريت

احترام به معلم و ايجاد فرهنگ حرمت و بزرگداشت معلم، در معلمان و دانش‌آموزان ضرورت حرمت و احترام به معلم به واقعيت نمي‌پيوندد، مگر با آموزش احترام و حرمت واقعي و استحقاقي انسانها به يكديگر (شرعت دلجو، 1374، 114)

بزرگداشت مقام معلم و زحمات او در جامعه، نه در يك روز بلكه همه روزه و هر زمان

ارزش گذاشتن به كفايت‌ها، آفرينندگي در محيط كار با حمايت‌هاي مادي و معنوي معلمان.