گیل فان | عکس | فیلم | کتاب

تحقیق حروف مقطعه

اشاره:

خطهمواره پ‍ُراهميت‌ترين مسئله براي كاوش در فرهنگها به‌شمار مي‌آيد. از اين جهت برخياز انديشمندان به هنگام بررسي جوامع مختلف تاريخ تكامل تمدن هر جامعه را به تاريخاسناد و كتيبه‌هاي خطي آن جامعه مربوط مي‌دانند. همان گونه كه در مورد تاريخ خط درايران اسنادي را تا سه هزار سال پيش يافته‌اند و بر آن استناد دارند.

اما بهرمهمي كه در خط ايراني هرگز مورد بررسي هوشمندانه و دقيق قرار نگرفته است، مسئله‌اياست به نام «خط‌ّ پنهان» يا «قلم پنهان»

در اكثر جوامع امروز جهان، به‌ويژه،جوامع شرقي مبحث «زبان پنهان» مورد توجه قرار گرفته است، در حالي كه اينك به جرئتبايد بگويم كه به مسئلة خط‌ّ پنهان بايد توجه داشت و آن را حتي در مقام اول اهميتقرار داده و مورد كاوش و پژوهش صاحب‌نظران آورد.

تا جايي كه مي‌توان رديابي خط‌ّپنهان را در ايران دنبال كرد، بايد اين كار انجام پذيرد، چون خط‌ّ پنهان در فرهنگمردم ايران مي‌تواند تاريخ بس كهن‌تري را درباره تكامل تمدن ايراني به ما نشان دهد.
خط‍ّ پنهان درجامعة ايراني شكلي به نام حروف مقط‍ّعه نيز دارد كه خود داراي اشكال گوناگون است درساده‌ترين شكل آن است كه هر واژه مقطع مي‌شود؛ به عنوان مثال، اگر بخواهيم بنويسيممقام بدين‌گونه‌ها مي‌شود آن را نوشت:

الف: م ق ا م

ب: ميم قاف الفميم

اين حروف در دوره‌اي از تاريخ ايران جزء رموز سري و محرمانه دولتي ـ نظاميقرار مي‌گيرد و بعد در صنف رمالان وارد شده و داراي شاخه‌هاي بسيار مي‌گردد كه يكياز آن شاخه‌ها حروف مقطع «خالدار الر‌َم‍َل» ناميده مي‌شود. اين قلم هم دردست‌بافته‌هاي كهن ايراني كاربرد داشته هم در نوشتن رساله‌هاي موسيقي از آن بهرهبرده‌اند؛ به عنوان مثال، نوشته شده [ي . ///] كه مي‌شود: يب، يا، ي ب ، يا، ياء بكه اكثر كساني كه به كار برگردان رسالات از حروف به نت وارد شده‌اند بدون توجه بهقسمت حروف رمل خالدار فقط حرف ابجدي يا ابتثي را به نت روز گردانده‌اند كه اشتباهيفاحش است به همين سبب نمي‌شود به ترجمه و تفسيرهاي كساني چون رابينودي برگوماله ويا موسيقي‌شناسان داخلي كه بر رسالات موسيقي شرح و تفسير نوشته‌اند اعتماد كرد وآنها را دقيق و درست ناميد، چون درونيات حروف و رمل حروف و قواعد صفتي و تكثيري آنرا در نيافته‌اند.

 حروف مقطع خالدار الرمل گرچه در رده‌هاي شصتم به بعد خط‌ّ پنهاندر ايران قرار مي‌گيرد اما كاربرد خوبي، به‌ويژه، در دست‌بافته‌هاي ايراني پيداكرده است. اين قلم به حساب حروف ابجد به شكل زير نوشته مي‌شده است:
يكي ازويژگيهاي زيبا و قابل بررسي در خط‌ّ پنهان ايران، اين است كه تمامي قلمها رامي‌توان از چپ به راست و از راست به چپ، از پايين به بالا و يا از بالا به پاييننوشت به همين دليل اكثر كساني كه به كار ك‍َنز و رموز آگاه بودند از تماميقابليتهاي آن بهره مي‌برده‌اند. نوع ديگر از اشكال خطّ پنهان در ايران، قلم عددياست كه در اشكالي چون قلم الودي، قلم زهره، قلم تهجي زبور و قلم عباز و عبراز از آناستفاده مي‌شود و همين مسئله در رساله‌هاي موسيقي نيز كاربرد داشته است و بر اساسصفت قلمها اشكال و درون‌مايه‌هاي گوناگون به خود مي‌گيرد و سخت‌تر نيز مي‌شود. بهعنوان مثال در قلم عباز حرف ح و حرف خ هر دو معادل 60 هستند، يا در قلم الودي حروفت و ث معادل عدد 2 نوشته مي‌شوند كه فقط از روي سركش و نقطه‌اي كه روي آن قرارمي‌دهند مي‌شود آنها را تمايز داد كه به شكل 2 و 2 است، در قلم ته‍ّجي زبور نيزهمين مسئله وجود دارد كه ب، ت و ث به شكل عدد 2 هستند و از روي نقطه‌ها تفاوت آن رامي‌شود شناخت كه به شكل 2 2 2 است. به اين دليل نمي‌توان به هيچ يك از تفسيرهاينوشته‌شده در مورد رسالات موسيقيِ كهن اعتماد كرد و آنها را درست دانست، چون نه اززمان و ساعت حكمت نوشته شدن اين ادوار آگاهي كامل وجود دارد و نه مفسران به طوركامل به علوم غريبه آشنايي داشته و دارند به همين سبب، بازنمايي و بازنگري جدي دراين رسالات از نيازهايي است كه بايد براي آگاهي بر آن متخصص پرورش داد و در كنارآنان از اصحاب سر‌ّ نيز بهره گرفت تا بتوان به رموز دقيق و درست نوشته‌ها پي بردوگرنه آنچه كه تا كنون نوشته شده حرفي از روي شتاب است و جز اين نيست. حال با اينپرسشها مقاله‌ام را به پايان مي‌برم:
1. چرا در رسالات موسيقي بر پرده‌بندي براساس كواكب و بروج تأكيد شده؟
  .2چرا اكثر موسيقيداناني كه رساله نوشته‌اند بهاين مسئله اشاره دارند كه در ساعت حكمت و روز مقدس كار خويش را آغازكرده‌اند؟
 .3 چرا بر مسئلة ت‍َر‌َّف‍ُع و ت‍َن‍َز‌ُّل در جملات موسيقي در رسالاتاشارات اكيد دارند و امروزه ته‌ماندة آن را با عنوان بالارونده و پايين روندهمي‌شناسيم.
.3آيا تا به حال به نقوش دست‌بافته‌هاي منطقة خود نگاه درستيداشته‌ايد و از خود پرسيده‌ايد كه چرا بر روي فرشهاي دست‌بافت نبايد با كفش راهمي‌رفتيم و يا از دادن دستمال به دست آدمي كه به فساد و شر‌ّ و پليدي و يا كفرمشهور بود خودداري مي‌كردند؟
 .5 چرا استادان قديم موسيقي از آشكارسازيِ ماوراءنغمه جز براي يك يا دو شاگرد خود، براي همگان خودداريمي‌كردند؟