گیل فان |مقاله | تحقیق| کتاب

تحقیق اضطراب در امتحان

استرس و اضطراب کلماتی هستند که در زندگی روزمره، برای توصيف حالات و احساسات بسيار استفاده می‌شوند: به طور مثال، به‌هنگام سخنرانی در برابر جمع، به‌هنگام امتحان، به‌هنگام مشکلات مادی، تاُخير سر يک قرار، ... هنگامی که در شرايطی چون شرايط فوق، در سخنان خود از اين دو کلمه استفاده می کنيم، توجه چندانی به تفاوت موجود ميان آن دو نداريم. ولی به طور مثال هنگام سخن گفتن از مشکلات روحی شايع در کودکان و نوجوانان، بايد دقيق تر بود و تفاوت ميان استرس و اضطراب را به خوبی درک کرد. در روان‌شناسی، اضطراب مرحله‌ی پيشرفته‌ی استرس مزمن است، که هنگامی به صورت يک مشکل بهداشت روانی در می‌آيد که برای فرد يا اطرافيانش رنج و ناراحتی به‌وجود آورد يا مانع رسيدن او به اهدافش شود و يا در انجام کار های روزانه و عادی او اختلال ايجاد کند.

اضطراب هنگامی در فرد بروز می‌کند که شرایط استرس‌زا در زندگی او بیش از حد طولانی شود یا به‌طور مکرر رخ دهد، و یا اینکه دستگاه عصبی بدن نتواند به مرحلهٔ مقاومت تنیدگی پایان دهد و بدن برای مدتی طولانی همچنان بسیج باقی بماند. در این صورت بدن فرسوده و در برابر بیماری‌های جسمی و روانی (مانند اضطراب) آسیب‌پذیر می‌شود.

[ویرایش] اضطراب

اضطراب عبارت است از يک احساس منتشر, ناخوشايند و مبهم هراس و دلواپسی با منشاء ناشناخته، که به فرد دست مي‌دهد و شامل عدم اطمينان، درماندگی و بر‌انگيختگی فيزيولوژی است. وقوع مجدد موقعيت‌هايی که قبلاً استرس زا بوده‌اند يا طی آن‌ها به فرد آسيب رسيده است باعث اضطراب در افراد می‌شود. همه‌ی انسان‌ها در زندگی خود دچار اضطراب می‌شوند، ولی اضطراب مزمن و شديد غير‌عادی و مشکل‌ساز است. تحقيقات و بررسی‌ها نشان می دهند که اضطراب در خانم‌ها, طبقات کم‌در‌آمد و افراد ميان‌سال و سال‌خورده بيش‌تر ديده می‌شود.

[ویرایش] علايم شايع اضطراب

از علایم اضطراب می‌توان موارد زیر را نام برد:

• احساس خستگی
• عصبی بودن و بی‌قراری
• ترس و نگرانی
• بی خوابی يا بد‌خوابی
• تپش قلب و تنفس نامنظم و سريع
• عرق کردن
• سردرد و سرگيجه
• مشکل در تمرکز و حافظه
• لرزش يا پرش عضلات
• تکرر ادرار

[ویرایش] علل اضطراب

به طور کلی علل اضطراب به سه عامل زير بر‌می‌گردد:

• عوامل زيست‌شناختی و جسمانی:

در افراد مضطرب، ميزان بعضی از هورمون‌های موجود در خون غير‌عادی است. بنابراين هر آن‌چه که باعث اختلال در سيستم هورمونی شود، برای بدن خطر محسوب می‌شود. بارداری، کم‌کاری يا پر‌کاری تيروئيد، پايين بودن قند خون، وجود غده‌ای در غدد فوق‌کليوی که هورمون اپينفرين توليد می‌کند و بی‌نظمی ضربان‌های قلب از اين عوامل هستند.

• عوامل محيطی و اجتماعی:

عوامل اجتماعی و ارتباطی بسياری باعث به‌وجود آمدن اضطراب در افراد می‌شود، مانند مشکلات خانوادگی، احساس جدايی و طرد‌شدگی،... از عوامل محيطی می‌توان تغييرات ناگهانی و غير‌منتظره را، همچون زلزله، بیماری، مرگ يکی از نزديکان،... نام برد.

• عوامل ژنتیکی و ارثی:

يکی از مهم‌ترين عوامل اضطراب ژنتیک است و احتمال اضطراب در فرزندان افراد مضطرب بسيار بالا است. البته الگو قرار دادن رفتار پدر و مادر و يادگيری و تکرار کار‌های آنان نقش مهمی در اضطراب فرزندان دارد (عامل اجتماعی)، ولی تحقيقات و بررسی‌های انجام‌شده بر روی حيوانات و دو‌قلوهايی که با هم يا جدا از هم زندگی می‌کنند و از والدين مضطرب به دنيا آمده‌اند، نشان می‌دهند که عوامل ژنتيکی نيز بسيار مؤثر‌اند. با اين وجود باور نمی‌رود که ژن به خصوصی در اين مورد نقش داشته باشد، بلکه ترکيب بعضی از ژن‌ها چنين پيامدی را به دنبال دارد. طبق آخرين تحقيقات به نظر می‌رسد که عوامل ژنتيکی در بعضی انواع اضطراب مانند اختلال هراس و ترس از مکان‌های باز نقش زيادی دارد.

[ویرایش] عوامل جانبی مؤثر در ابتلا به اضطراب

• طبق گفته‌های بعضی از متخصصان، تغذيه‌ی نادرست نيز در ابتلا به اضطراب نقش دارد. کمبود بعضی از اسيد‌ آمينه ، منيزيم، اسید فولیک و ویتامین ب۱۲، باعث تسريع در ابتلا به آن می شوند.

• استفاده از مواد مخدر و دارو‌های روان‌گردان

• برخی از ضايعه‌های مغزی (‌که باعث ايجاد علايمی شبيه به علايم اختلال وسواس می شوند.)

[ویرایش] انواع اضطراب

به طور کلی اضطراب شش نوع دارد که هر کس می تواند به يک يا چند نوع از آن دچار باشد.

[ویرایش] اختلال اضطراب فراگير يا منتشر ^[۱]

اين حالت در افرادی ديده می‌شود که به‌طور مداوم نگران وقوع اتفاقی هستند. موضوع اين نگرانی‌ها می‌تواند بسيار متنوع باشد: نگرانی از بيمار شدن فرزندان، نگرانی از مرگ يکی از آشنايان، نگرانی از ته‌گرفتن غذا،... اين حالت به مرحله‌ی مقاومت استرس شباهت دارد و خطر چندانی ندارد.

از علايم آن می‌توان تپش قلب، بی‌قراری، خستگی، بی‌خوابی، تنگی نفس، اختلال در تمرکز و حافظه را نام برد.

[ویرایش] اختلال هراس ^[۲]

اين افراد دچار حملات اضطرابی ناگهانی می‌شوند که معمولاً چند دقيقه يا گاهی بيشتر طول می‌کشد. اين حملات بسيار اتفاقی و طوری رخ می‌دهند که عامل تحريک‌کننده‌ی اصلی مشخص نيست. افراد مبتلا به اين نوع اضطراب اغلب جوان هستند.

احساس تنگی و فشردگی در قفسه‌ی سينه، تپش شديد قلب، عرق کردن، لرزش، گيجی، احساس از دست‌دادن تعادل،... از علايم آن هستند؛ ولی اين علايم آنقدر گسترده هستند که افراد فکر می‌کنند دچار سکته‌ی قلبی شده‌اند و می‌ترسند که بميرند.

[ویرایش] ترس‌های ساده يا اختصاصی ^[۳]

شايع‌ترين نوع ترس است که طی آن فرد از مواجهه با بعضی موقعيت‌ها، فعاليت‌ها يا اشياء اجتناب می‌کند، مانند بعضی از حيوانات (عنکبوت،‌ موش‌، مارمولک،...)، بلندی، دريا، خون، مرگ،... هر چيزی می‌تواند باعث اين نوع اضطراب (که خطر خاصی به دنبال ندارد) بشود. ترس از مکان‌های بسته ^[۴]، و ترس از مکان‌های باز ^[۵] (که افراد مبتلا به آن از حضور در فضای باز و پر ازدحام و شلوغ و خروج از محيط منزل خودداری می کنند. اين اختلال معمولاً در نوجوانی شروع می‌شود، ولی سابقه‌ی آن می‌تواند به دوران کودکی و تجربه‌ی اضطراب جدايی در آن زمان برگردد.) از اين نوع اضطراب هستند.

ترس‌های اجتماعی ^[۶]

اين نوع ترس در اواخر کودکی يا اوايل نوجوانی شروع می‌شود و ترس و شرمساری از اشتباه کردن، صحبت کردن در جمع، غذا خوردن، سرخ شدن يا لرزش صدا و... در برابر جمع است و و با خجالت ساده تفاوت دارد. اين حالت اضطراب مانع شناخت افراد جديد می‌شود و فرد را به انزوا و گوشه‌گيری می‌کشاند.

اختلال وسواس ^[۷]

در اين حالت فرد افکار يا اعمالی را بر‌خلاف ميل خود تکرار می‌کند. اين بيماری می‌تواند به صورت وسواس فکری يا وسواس عملی يا هر دو در فرد ظاهر شود. در وسواس فکری، فرد قادر نيست فکر، احساس يا عقيده‌ای تکراری و مزاحم را از ذهن خود بيرون کند. افکار وسواسی می توانند بسيار ناراحت کننده، وحشت‌آور يا وحشيانه باشد. افکار وسواسی می‌توانند باعث شوند که فرد به سمت عادات وسواسی گرايش پيدا کند، يعنی عمل يا اعمالی را به طور مکرر انجام دهد (وسواس عملی). مانند شستن مکرر دست‌ها، بالا کشيدن بينی،... اعمال وسواسی هيچ‌گونه توجيه منطقی ندارند.

اختلال استرس پس از سانحه ^[۸]

اختلال استرس پس از سانحه را به نام سندرم موج انفجار نيز می‌شناسند. اين حالت مربوط می‌شود به حادثه‌ای (از قبيل جنگ، تصادفات شديد، سوانح طبيعی،...) که با استرس شديد هيجانی همراه است و شدت آن می‌تواند به هر کسی آسيب برساند. يک‌دوم افرادی که دچار چنين استرس شديدی می‌شوند علايم مربوط به آن را (مانند خواب های تکراری، خاطراتی مبهم ولی فراگيرنده، از دست رفتن تعادل و پرخاشگری شديد،...) پس از گذشت حدود سه ماه از دست می‌دهند. هرچه اقدامات لازم برای درمان زودتر انجام گيرد، احتمال ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه کمتر می‌شود. در صورتی که اين حالت بيش از چند ماه طول بکشد، احتمال اين که تا آخر عمر با فرد باقی بماند بسيار زياد می‌شود.

اضطراب در کودکان و نوجوانان

تشخيص اضطراب و درمان آن در کودکان و نوجوانان بسيار مهم است، چون شخصيت آنان طی اين دوره شکل می گيرد. بسياری از کودکان زمانی که در شرايط جديدی قرار می گيرند, دچار اضطراب می شوند و واکنش های متعددی را از خود بروز می دهند ( لکنت زبان، آويزان شدن به پدر و مادر، خجالتی شدن، جويدن ناخن، ...). وظيفه ی والدين در اين موقعيت اين است که با او با صبر و حوصله بر خورد کنند و به او اعتماد به نفس لازم را برای مواجهه با آن شرايط بدهند. تشويق والدين در ارتباط بر قرار کردن فرزندان با محيط خارج از خانه و افراد غير فاميل بسيار مؤثر است. بسياری از والدين از اين احساس فرزندشان تا روزی که به مشکل برخورند (مثل اولين روز مدرسه) بی اطلاع هستند. يکی از شايع ترين دلايل دل درد و حالت تهوع که در کودکان دبستانی ديده می شود, ترس و اضطراب آن ها از مدرسه است. نگرانی پدر و مادر ( از ورود تازه ی کودک به مدرسه, وضعيت درسی او و ...) باعث انتقال آن به فرزند می شود و اضطراب او را افزايش می دهد. از اختلالات اضطرابی شايع در کودکان می توان اضطراب اجتماعی, ترس از مدرسه, اضطراب امتحان و اضطراب جدايی را نام برد.

با بزرگ شدن کودک و پا گذاشتن به دوران نوجوانی ممکن است اختلالات اضطرابی جديدی در او پديد آيد. در اين زمينه می توان به عوامل زير اشاره کرد:

• اضطراب ناشی از پذيرفته نشدن از جانب همسالان

نوجوانان در اين مرحله از زندگی خويش به شدت به همسالان خود گرايش دارند و به دنبال برقراری ارتباط و دوستی با آنان هستند. والدين بايد نياز طبيعی مورد توجه همسالان قرار گرفتن فرزندشان را درک کنند و برای دوستان او احترام قائل باشند. همچنين حفظ اعتبار و شخصيت نوجوان در مقابل همسالان بسيار مهم است. ترس از برقرار کردن روابط عاطفی و اجتماعی و سرزنش های والدين در انتخاب دوستان به دليل متفاوت بودن فرهنگ و آداب و رسوم و ارزش های خانواده ها, باعث اضطراب در نوجوان می شود. برای جلوگيری از پنهان کاری, پدر و مادر بايد در زمان مناسب و با منطق و ملايمت او را متوجه نتايج نامطلوب بعضی از معاشرت ها کنند.

• تغييرات جسمی

نگرانی و اضطراب در اين مورد می تواند ناشی از ديررسی يا زودرسی بلوغ، احساس خجالت، نا آگاهی و يا ترس از شرايط جديد و ناتوانی در تطابق دادن رفتار خود با اين شرايط باشد. برای جلوگيری از اضطراب، پدر و مادر يا مربيان بايد به طور مناسب و شايسته، نوجوان را (قبل از پيدايش علايم ثانويه ی بلوغ) در جريان مسائل مربوط به تغييرات جسمانی و آثار روانی آن بگذارند.

• بروز رفتار های پرخاشگرانه

مخالفت با افراد مختلف در خانه و يا خارج از آن، از خصوصيات بعضی از نوجوانان است که ممکن است با پرخاشگری کلامی يا غير از آن همراه باشد. عدم توانايی کنترل اين رفتار پرخاشگرانه باعث اضطراب در بسياری از نوجوانان می شود. برای جلوگيری از اين حالت، تربيت مناسب والدين، مقاوم ساختن فرزند در برابر سختی ها از دوران کودکی و ايجاد امنيت روانی می تواند مؤثر واقع شود. امر و نهی های غير اصولی و محدوديتهای بی مورد در کسب استقلال و آزادی، باعث تحريک عصبانيت و خشم های کنترل نشده در نوجوانان می شود. والدين بايد به نوجوان بياموزند که به هنگام خشم، منطقی برخورد کند و بدون توهين و تحقير ديگران عواطف خود را بيان کند. همچنين بايد به او بفهمانند که نحوه برخورد ديگران با او تا حدی نتيجه رفتار خود او با ديگران است.

ترس از مستقل شدن

يکی از عمومی ترين نيازهای نوجوانان داشتن استقلال و آزادی است. کسب استقلال در بسياری از نوجوانان باعث اضطراب می شود. از جمله مشکلاتی که طی دستيابی به استقلال در نوجوانان ديده می شود، تضاد و دوگانگی است. يعنی نوجوانان با اين که می خواهند و می دانند که بايد مستقل شوند، از استقلال می ترسند. ناآگاهی از وضعيت پس از استقلال، يکی از دلايل اصلی اين امر است. برای جلوگيری از ابتلا به اضطراب و دوگانگی، والدين بايد به نوجوان اعتماد به نفس و جرأٔت تجربه کردن دهند و برای او امنيت روانی فراهم کنند. دادن مسئوليت و فرصت به نوجوان و اجازه ی اظهار نظر و تصميم درباره ی امور مربوط به خود، بدون تنبيه و تحقير او به خاطر اشتباهاتش، باعث می شود تا او از خطا هايش عبرت بگيرد، راه های مختلف زندگی را بياموزد و برای مستقل شدن آماده شود.

راه های پيشگيری از اضطراب

برای جلوگيری از اضطراب راه های فراوانی وجود دارند که در افراد گوناگون مختلف اند. از عمومی ترين راه ها می توان موارد زير را مثال زد:

رژيم غذايی سالم

استفاده از غذا های متنوع و حاوی انواع مواد لازم برای بدن به ميزان متعادل در حفظ تعادل بدن نقش اساسی دارد. مصرف غذا های پر چرب و شيرين، مقادير زياد نمک و کافئين و استفاده ی بيش از حد از ويـتامـينهای A ، D ،E و K که با ذخيره شدن در بدن می توانند اثرات سمی داشته باشند، باعث به وجود آمدن اختلال در بدن می شوند. نوشيدن حدود دو ليتر آب به طور روزانه ضروری است. عدم پر خوری و حفظ وزن متعادل به سلامت بدن و روح کمک می کند.

فعاليت بدنی به طور منظم

ورزش کردن به خصوص ورزش کردن به طور منظم يکی از راه های پيشگيری و درمان اضطراب است. پژوهشگران به اين نتيجه رسيده اند که پياده روی تند و سريع به مدت ٤٠ دقيقه ميزان اضطراب را بهطور متوسط تا ١٤ درصد کاهش می‌دهد. به علاوه، ورزش کردن باعث بالا رفتن کارايی دستگاه تنفسی و گردش خون، حفظ تعادل وزن و شادابی فرد می شود. ورزش هايی نيز چون يوگا باعث افزايش آرامش می شوند و در جلوگيری از اضطراب بسيار مفيدند.

افزايش اعتماد به نفس

اعتماد به نفس بالا باعث می شود تا بدن بتواند از حداکثر از نيروی خود برای مقابله با استرس استفاده کند. به اين ترتيب فرد کمتر دچار مشکل می‌شود.

• عدم گوشه نشينی و اجتماعی بودن

هنگامی که افراد دچار فشار روانی می شوند، بهطور غريزی از صحنه عمل و اجتماع کنارکشيده و به گوشهای پناه می برند، در حالی که گوشه‌گيری باعث تشديد استرس می شود. ارتباط با افراد و دوستان، به خصوص کودکان که می‌توانند فرد را به خنده وادارند، باعث از ياد رفتن نگرانی حتی برای مدتی کوتاه می شود.

• حمايت اجتماعی

وجود حمايت اجتماعی در زندگی هر فرد باعث می‌شود تا او در مقابل بحران‌های زندگی برای دفاع از خود سپری داشته باشد که به آن تکيه کند. حمايت اجتماعی، احساس امنيت و اعتماد به نفس افزايش می‌دهد و فرد را در مقابل استرس و فشار روانی مقاوم تر می سازد.

• انديشيدن به زمان حال

انديشيدن به زمان حال و کنار گذاشتن رؤيا ها و آرزو ها برای موقعيت های مناسب تر آرامش ذهنی را افزايش می دهد. همچنين مشغول کردن ذهن به کاری که در حال انجام است و فکر نکردن به زمينه‌های اضطرابزای آن بسيار مؤثر است.

• كسب اطلاعات در مورد شرايط تنش زا

بی اطلاعی از موقعيت فشارآور باعث استرس و اضطراب بيش تری در افراد می شود. کسب آگاهی و اطلاع از شرايط و مواردی فرد که با آن ها مواجه خواهد شد سبب می‌شود که کمتر دچار نگرانی و دلواپسی شود. به طور مثال در جريان گذاشتن بيماران از نحوه ی عمل و درد های پس از آن باعث می شود تا آنان کمتر دچار اضطراب شوند.

• خنديدن

مطالعات نشان می دهند که خنده از سالمترين راه های جلوگيری از فشار روانی است. طبق تحقيقات انجام شده، به هنگام خنده، جريان خون در مغز افزايش يافته و هورمونی ضد درد (که باعث احساس خوشی و سلامتی در شخص می شود) در مغز آزاد می‌شود و ميزان هورمونهای استرسزا در خون را پايين می‌آورد.

• ابراز هيجان بر روی کاغذ

متخصصان معتقدند که نوشتن ساده ی هيجانات و احساسات بر روی کاغذ موجب تسکين فشارهای روانی ناشی از رويدادهايی چون از دست دادن شغل، مشکلات خانوادگی و ... می‌شود.

[ویرایش] درمان اضطراب

در بعضی از موارد اضطراب بدون نياز به مراجعه به پزشک میتواند درمان شود. به اين موارد، اضطراب طبيعی می گويند که طی آن اضطراب به خوبی توسط بيمار کنترل و برطرف می‌شود (مثل ترس ناشی از امتحان). در چنين شرايطی اضطراب میتواند توسط اعمال و روشهايی از قبيل حمام گرفتن به مدت طولانی، تنفس عميق، صحبت کردن با شخصی مورد اعتماد، استراحت در يک اتاق تاريک و ... تحت کنترل درآيد.

مراجعه به پزشک زمانی ضروری می شود که خود درمانی فرد جواب ندهد، يا فرد دچار هراس بيش از حد يا علايمی جديد و غير قابل توجيه شود. در آن صورت پزشک درمان دارويی يا درمان غير دارويی (روش های کلاسيک) را به او پيشنهاد می کند. از دارو هايی که امروزه برای درمان اضطراب مورد استفاده قرار می گيرند می توان پروزاک ^[۹]، دارو هايی از خانواده ی بنزوديازپين ها (برای مدت کوتاه)، سرتالين ^[۱۰] و ... را مثال زد. عده ای از متخصصان استفاده از بعضی از اين دارو ها را (مانند پروزاک، که طبق تحقيقاتی که به تازگی انجام شده است احتمال خودکشی در جوانان را افزايش می دهد) توصيه نمی کنند و درمان های غير دارويی را پيشنهاد می کنند. در اين زمينه می توان تن‌آرامی (آرام‌سازی) ^[۱۱], حساسيت زدايی، توقف تفکر، سرمشق دهی و ... را مثال زد. در اين روش ها به بيمار آموزش داده می شود که بدن خود را برای مقابله ی مؤثر و مستقيم با عوامل تنشزا آماده کند.