گیل فان |مقاله | تحقیق| کتاب

تحقیق اخلاق سکولار یا سکولاریسم اخلاقی

سکولاریسم اخلاقی به عنوان یک مکتب سازمان یافته، همانند خود سکولاریسم سابقه زیادی ندارد، اما فرایند تاریخی واجتماعی سکولاریزه شدن اخلاق همانند سکولار شدن سایر عرصه­های حیات بشری حداقل از عصر روشنگری[1] شروع شده است. این تحول به طور خاص منشأ غربی داشته ودر بستر تمدن و فرهنگ مسیحی رخ داده است. گرایش سکولاریستی در اخلاق سخنی جز این ندارد که اخلاق برای تحقق خود هیچ نیازی به دین نداشته وبه طور مستقل، هم معنی­دار است و هم موجه.

شاید بتوان افلاطون را اولین کسی دانست که به صورت مکتوب در این مورد سخن گفته است. وی در محاوره مشهور اثیفرون از زبان سقراط می­پرسد: «آیا چون خدا به چیزی امر کرده است آن چیز خوب است یا چون آن چیز خوب است خدا به آن امر کرده است؟»[2] این سؤال را می­توان سرآغاز مساله دینی بودن اخلاق یا سکولار بودن آن دانست.

در جهان اسلام موضوع ارتباط دین واخلاق تحت عنوان نظریه حسن وقبح الهی مطرح شده وانظار مختلفی را برانگیخته است. در میان متکلمین، اشاعره با اتخاذ رویکرد شرعی و الهی بودن حسن وقبح، اخلاق را مطلقاً وابسته به دین دانسته­اند ودر مقابل، معتزله و شیعه مدعی ذاتی و عقلی بودن آن شده­اند.

در جهان غرب تا پیش از رنسانس، اغلب اندیشمندان و متفکران معتقد به وابستگی اخلاق به دین بودند و همواره سعی بر این بوده که احکام و ارزش­های اخلاقی از کتاب مقدس استخراج شود، پس از رنسانس و در پی کنار گذاشته شدن دین و آموزه­های آن روحیه غیردینی؛ بلکه ضددینی بر همه عرصه­های زندگی بشر غربی سایه افکند و موجبات کنار رفتن دین و جایگزینی علم تجربی و عقل ابزاری فراهم شد. گرایش به انسان­مداری و اصالت دادن به خواسته­های او محور تنظیم قوانین گردیده و لذت­گرایی و سودپرستی اصل و اساس همه چیز شد. دین به حاشیه رفت و اخلاق نیز متناسب با رویکرد جدید، انسانی و دنیوی گردید. به عبارت دیگر سکولاریزه کردن امور در همه عرصه­ها نفوذ کرد و اخلاق نیز از این امر مستثنی نبود.

در تعریف اخلاق سکولار می­توان گفت گرایشی است مربوط به چگونگی صفات، رفتارها و هنجارهای حاکم بر آنها، مبتنی بر دیدگاه غیردینی، که مرجعیت دینی در امور اخلاقی را برنتافته و دخالت انحصاری و مطلق عقلِ خودبنیاد[3] و علم تجربی[4] را در تنظیم رفتارهای اخلاقی خواستار است و سعادت دنیوی و رفاه اجتماعی بشر، تنها غایت مطلوب آن است. از دیدگاه این مکتب آنچه برای انسان ارزش نهایی دارد همین زندگی دنیوی و رسیدن به سعادت در آن است. سعادت اخروی یا به طور کلی مورد انکار واقع می­شود و یا آنکه از آن صرف نظر شده و بدان بی­توجهی می­گردد. گویا یک سکولار با زبان بی­ز­بانی می­گوید آنچه برای من مهم است همین حیات دنیوی است که در دسترس من است و آنچه فهمیدن و پذیرفتنش نیازمند خضوع در مقابل چیزی غیر از خرد خودبسنده انسانی است ارزش اعتنا ندارد.

بنا بر اخلاقِ سکولار، وضع قواعد و دستورات اخلاقی برای آن است که راه ارضای هر چه بیشتر، برای بیشترین هوس­ها به انسان­ها آموزش داده شود. از نظر سکولاریست­ها نیازی به تحول اساسی در روحیات و نفسانیات انسان نیست؛ بلکه حفظ همین روحیات و رعایت مقتضیات نفس، هدف نهایی اخلاق است.

یکی از عناصر اصلی اخلاقِ سکولار، غیردینی بودن آن است. در اخلاقِ سکولار مرجعیت هر گونه متن یا شخص دینی، مردود اعلام شده و هیچ اصل مسلم و ثابت دینی، در تنظیم اخلاق پذیرفته نمی­شود. در حقیقت اخلاق سکولاریستی بر عناصری از اخلاق طبیعت گرایانه محض که ارتباطی با دین وحیانی یا گرایش­های ماوراء طبیعی ندارد پی­ریزی شده است.[5] 

در اخلاقِ سکولار آزادی کمترین قید را داراست و سعی می­شود حداکثر آزادی برای افراد فراهم شود. تنها قیدی که به طور طبیعی باقی می­ماند عدم سلب آزادی دیگران است.

اخلاقِ سکولار با طرح فواید و لذّات افعال و کشف رابطه آنها به نحو عقلی و تجربی، اخلاق را عاری و فارغ از اندیشه خدا نموده، جرم را چیزی چون بیماری و مجرم را شخصی بیمار، مجازات را عملی تأدیبی و درمانی دانسته، و دیگر از بدی و خوبی فاعل، و پلیدی و پاکی فعل دم نمی­زند.

به اعتقاد بسیاری از سکولارها، مسأله نیت و نقش آن در عمل اخلاقی چندان مهمّ نیست. این امر موجب می­شود حقوق با اخلاق چندان تفاوتی نداشته و تنها در روش یا منشأ وضع و اعتبار با آن فرق نماید. در اخلاقِ سکولار به جز چند مکتب محدود ـ همانند مکتب وظیفه­گرائی کانت ـ تکلیفی برای انسان اثبات نمی­شود. آنچه که هست حقّ است. برخی در این زمینه گفته­اند:

«در جهان جدید سخن گفتن از "حقوق بشر" مطلوب می­افتد؛ چرا که ما در دورانی زندگی می­کنیم که انسانها بیش از آنکه طالب فهم و تشخیص تکالیف خود باشند، طالب درک و کشف حقوق خود هستند».[6] 

    اخلاق سکولار چون نسبی است، به شکّاکیت اخلاقی[7] یا پوچ­انگاری اخلاقی[8] و یا قراردادانگاری اخلاقی[9] منتهی می­شود.

یکی از لوازم گرایش سکولاریستی در اخلاق کثرت گرایی اخلاقی است.­ کثرت­گرایی اخلاقی اگرچه از لوازم غیرواقع­گرایی است و سکولاریسم اعم از واقع­گرایی و غیرواقع­گرایی در اخلاق است، اما با توجه به آنکه اخلاق دینی دارای ثبات بوده و منافی با کثرت­گرایی است، لاجرم آن را باید از خصوصیات اخلاق سکولار و یا حداقل از خصوصیات برخی از گرایش­های اخلاق سکولار برشمرد.

[1] . مراد از عصر روشنگری دورانی است که با بایان یافتن قرون وسطی و بیدایش رنسانس علمی در اروبا آغاز شد. ویژگی مهم این دوران حاکمیت عقل و خرد انسانی در تنظیم مناسبات انسانی و نفی سنت­های دینی و اجتماعی به جا مانده از قرون وسطی می­باشد.

[2] . ر.ک: دوره آثار افلاطون، ترجمه محمد حسن لطفی ـ رضا کاویانی، (تهران: خوارزمی، 1380)، 233ـ240.

[3] . (Reason) مرا د از عقل خودبنیاد عقلی است که بریده از وحیبوده و داعیه حل مشکلات بشر به صورت کاملا مستقل رادارد 

خردگرائی و انصاف

 یک انسان خردگرا باید دارای انصاف باشد و در ضدیتهای و طرفداریهایش با عدالت و بیطرفانه برخورد کند. مثلا این افراد بیدین اگر واقعا بیدین هستند چرا فقط با اسلام به جنگ میپردازند؟

در یکی از سایتهای بیخدا و اسلامستیز که مدام سعی میکند مسلمانان را جنایتکار جلوه دهد در پاسخ به این سؤال که چرا به جنایات پیروان دینهای دیگر نمیپردازید؟ اینگونه پاسخ داده شده است:

ما بیطرف و بیغرض نیستیم و کاملا مغرض و هدفمند عمل میکنیم. این تارنما برای نشاندادن چهره زشت و خوی بربریت و توحش وافر اسلام و اسلامگرایان و نشان دادن خرافی وباطل بودن باورهای آنان تلاش میکند اهداف این تارنما را میتوانید در برگ … بطور کامل بررسی کنید، بنابر این تارنمای ما بسیار مغرض وهدفمند است.

مبارزه با اسلامگرایی یک حرکت جهانی است و بطوری سازمانیافته و دقیق برنامه ریزیمیشود.

خردگرائی و ادب

 یکی از نشانه های خردمندی مؤدب بودن است. در همین دو مثال که از این آقای بیخدا زدم عدم وجود ادب و تربیت در این فرد را میبینیم. متأسفانه بخاطر حفظ حرمت وبلاگ نمیتوانم نمونه‌هاي بیشتری از فحشهای جنسی و ناموسی این افراد را به مسلمانان و پیامبران و معصومین و حتی خدا(!)، برای روشن شدن ذهن مخاطبین مثال بزنم، ولی فقط اینرا بگویم که این افراد آنقدر در این وبلاگ فحش دادند و توهین کردند که مجبور شدم نظرات وبلاگ را ببندم.

خردگرایی و منطق

  یکی دیگر از نشانه‌های خردگرا بودن اینستکه فرد خردگرا، سفسطه نمیکند و جعل سند و دروغ در کارش پیدا نمیشود، حال آنکه هر کسی این وبلاگ را خوانده باشد در بین شبهات اسلامستیزان میتواند دهها مورد دروغ، سفسطه و جعل سند را ببیند.

 جمع بندی

 با توجه به آنچه گذشت باید بپذیریم که افراد بی‌دین و بی‌خدا برعکس ادعایشان نه تنها خردگرا نیستند بلکه به علت اینکه رفتارهای بی‌ادبانه و به دور از انصاف و سفسطه‌گرانه برخلاف انسانیت است، باید بگوییم که انسانگرا هم نیستند.

پاسخ به سفسطه‌ها

 به هر روی بي‌خدایان در سفسطه‌های خود سعی میکنند، با هزار دوز و کلک، بگویند که سکولاریسم با اخلاقیات در تعارض نیست و حتی دینداران را محکوم میکنند که اگر دستور دین نبود اینها اخلاقیات را رعایت نمیکردند!!!

  در پاسخ به این سفسطه‌ها، میگوییم که سخن این افراد مثل اینستکه در روشنایی روز ادعا کنند که شب است. در حالی که افراد سکولار، بي‌دین و بي‌خدا تا خرخره در بي‌اخلاقی و فساد فرو رفته‌اند، این ادعای پوچ هیچ اثری در ما ندارد، ما چیزی که هویدا و اظهر من الشمس است را بخاطر این سفسطه‌ها رد نمیکنیم.