گیل فان |مقاله | تحقیق| کتاب

تحقیق آداب سلام کردن

سلام، اولین كلمه احترام‌آمیز در برخوردهای اجتماعی است كه هیچ زحمت و دردسری برای گوینده آن ندارد، ولی آثار ارزشمند فراوانی دارد. چه بسیار دوستی‌های ارزنده و گران‌بهایی كه در پرتو سلام آغاز شده است و چه بسیار دشمنی‌هایی كه با سلام گفتن از بین رفته است.

در اسلام، برخوردهای عمومی نظیر گفتن سلام، سخن گفتن، شنیدن، شوخی كردن، شركت در مجالس عمومی، مشورت، امر به معروف كردن و... تابع آداب خاصی است كه در این مبحث درباره آن سخن می‌گوییم.

الف) آداب سلام
سلام، اولین كلمه احترام‌آمیز در برخوردهای اجتماعی است كه هیچ زحمت و دردسری برای گوینده آن ندارد، ولی آثار ارزشمند فراوانی دارد. چه بسیار دوستی‌های ارزنده و گران‌بهایی كه در پرتو سلام آغاز شده است و چه بسیار دشمنی‌هایی كه با سلام گفتن از بین رفته است.
در آداب اسلامی، سلام به اندازه‌ای اهمیت دارد كه رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: "مَنْ بدأ بالكلامِ قَبْلَ السّلامِ فَلاتُجیبُوهُ؛ به كسی كه بدون ادای سلام، لب به سخن گشود، جواب ندهید ".1
با این حال، سلام كردن آدابی دارد كه رعایت آن، آثارش را بیشتر می‌كند.
یك‌ـ افشای سلام
امام باقر(ع) می‌فرماید: "اَفْشُوا السَّلامَ؛ سلام خود را آشكار كنید. "2 منظور از افشای سلام، آشكار كردن آن است. "آشكار كردن سلام به این است كه به هركس برخوردید، سلام كنید، هر كه خواهد باشد ".3
آشكار كردن سلام چند حُسن دارد: اول اینكه كسی كه در پاسخ دادن كوتاهی كند، عذری نمی‌‌تواند داشته باشد. دوم اینكه نشانه فروتنی و تواضع است. سوم اینكه نشانه علاقه‌مندی شخص سلام دهنده به سلامتی و آغاز دوستی با طرف مقابل است.
سلامی كه زیرلب یا آهسته باشد، می‌تواند بیانگر اجبار یا فقط رفع مسئولیت باشد تا دیگران، فرد را بی‌ادب ندانند.
دوـ رعایت مراتب سلام گفتن
سلام كردن، مستحب و امری دلخواه است. هركس می‌تواند اول سلام گوید و از ثواب آن برخوردار شود، ولی بهتر است مراتب آن رعایت شود. امام صادق(ع) می‌فرماید: "یُسَلّمُ الصَّغیرُ عَلَی الكبیر وَ المارُّ عَلَی القاعِدِ و القلیلُ عَلَی الْكَثیر؛ كوچك بر بزرگ، رهگذر بر نشسته و گروه اندك بر گروه بزرگ سلام كند. "4 در جایی دیگر نیز می‌فرماید: "یسَّلمُ الرّاكِبُ عَلَی الماشی وَ القائم عَلَی القاعد؛ سواره بر پیاده و ایستاده بر نشسته سلام كند ".5
فراموش نكنیم: "البادی بِالسَّلام اَولی باِللهِ و بِرَسولِهِ؛ آن‌كه آغاز سلام كند، به خدا و رسولش نزدیك‌تر است. "6 همین‌طور "ألبادی بِالسَّلامِ بَریءٌ مِنَ الكِبْرِِ؛ آن‌كه سلام می‌كند، از تكبّر بر كنار است ".7
سه‌ـ پاسخ شایسته به سلام
در آداب اسلامی، پاسخ هر سلام و تحیّتی، باید كامل‌تر از آن یا دست كم مطابق آن باشد. خداوند در قرآن می‌فرماید:
وَإِذَا حُیِّیْتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلَی كُلِّ شَیْءٍ حَسِیبًا. (نساء: 86)
و چون به شما درود گفته شد، شما به [صورتی] بهتر از آن درود گویید یا همان را [در پاسخ] برگردانید؛ كه خداوند همواره به هر چیزی حسا‌برس است.
منظور از كامل بودن پاسخ این است كه اگر كسی بگوید: "سلام "، در پاسخ باید گفت: "سلامٌ علیكم ". اگر كسی بگوید: "سلامٌ علیكم "، در پاسخ او باید گفت: "سلامٌ علیكم و رَحمة الله " یا اگر بگوید: "سلامٌ علیكم و رحمه الله "، در پاسخ او باید گفت: "سلامٌ علیكم و رحمه الله و بركاته ".
چهارـ تساوی در سلام
مسلمان نباید در سلام، میان افراد از جهت دارایی و فقر تفاوتی بگذارد. امام رضا(ع) در این باره می‌فرماید:
اگركسی به مسلمان فقیری، همانند سلامی كه به یك ثروتمند می‌دهد، سلام ندهد، خداوند عزّوجل در روز قیامت علیه او خشمناك خواهد بود.8
پنچ‌ـ میانه‌روی در سلام
نكته دیگر در آداب سلام، پرهیز از افراط و تفریط در سلام است. گاهی سلام به اندازه‌ای همراه با احترام است كه بیشتر به تظاهر و ریا و چاپلوسی می‌ماند و گاهی نیز به تناسب موقعیت معنوی افراد، سلام مناسبی به آنها داده نمی‌‌شود كه هر دو نارواست. باید به تناسب معنوی هركس به او سلام كرد. اگر سلام فقط احترام ظاهری باشد و در دل به مؤمنان ارادت نداشته باشیم، این كار، نفاق و دورویی است. همچنین اگر به آنها بی‌اعتنایی كنیم و در حدّ ارادت قلبی، به شایستگی سلام ندهیم، كوتاهی كرده‌ایم. پس شایسته است كه حدّ هر كسی را رعایت كرد و از افراط و تفریط در سلام پرهیز شود.9 امیر مؤمنان علی(ع) می‌فرماید:
لاتَبلُغُ فی سَلامِكَ عَلَی الاِخوانِِ حَدَّ النِفاقِ و لا تقصُرهُم عَن دَرَجَةِ الْاِسْتحقاقِ.10
در سلام دادن به برادران [دینی] نه در حدّ ریا غُلو كنید و نه از اندازه شایستگی‌شان كوتاهی ورزید.
شش‌ـ خودداری از سلام دادن به برخی افراد
در آداب اسلامی، سلام كردن به چند گروه استحباب ندارد، از جمله:
اول‌ـ افرادی كه به دلیل اشتغال به برخی كارها، هنگام پاسخ گفتن سلام، ممكن است دچار مشكل شوند. برای مثال، امام صادق(ع) می‌فرماید:
ثُلاثٌة لایُسلَّمون الماشی مَعَ الجنازة و الماشی اِلَی الجُمُعةَ و فی بَیت الحمّام لِمَن لا اَزار لَه. 11
به سه كس سلام نكنید: كسی كه همراه جنازه می‌رود، كسی كه به نماز جمعه می‌رود و به كسی كه در حمام لباس بر تن ندارد.
همین‌گونه است وضعیت كسانی كه در حال خوردن یا در حال مسواك زدن هستند.
دوم‌ـ كسانی كه به سبب كارهای نامشروع و ناشایست، لیاقت دوستی و سلام كردن ندارند، مانند افراد شراب‌خوار، رباخوار و قمارباز. البته اگر سلام دادن در اصلاح و هدایت آنها مؤثر باشد، اشكال ندارد.12
سوم‌ـ افرادی كه با سلام دادن به آنها ممكن است مفسده ایجاد شود، مانند: سلام دادن به زنان جوان. امام علی(ع) به زنان جوان سلام نمی‌‌كرد و می‌فرمود: "می‌ترسم آوازش مرا خوش آید و پاداش كمتری از آنچه می‌جویم، به من رسد ".13
چهارم‌ـ به افراد غیرمسلمان هم نباید در حالت عادی سلام كرد، مگر اینكه خود ابتدا سلام كنند. در این صورت، پاسخ دادن لازم است، آن ‌هم به‌صورت "علیكم " نه "سلام " یا "سلامٌ علیكم ".14
پی نوشت :
1. محمد بن یعقوب كلینی، اصول كافی، ترجمه و شرح: سید جواد مصطفوی، تهران، انتشارات وفا، 1382، چ 1، ج 4، ص 459.
2. همان.
3. همان.
4. همان، ص 463.
5. همان
6. همان، ص 460.
7. نهج الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 384.
8. بحارالانوار، ج 72، ص 38، باب 94، ح 31.
9. اخلاق (1)، صص 91 و 92.
10. عبدالحمید بن محمد بن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، دار احیاء الكتب العربیه، 1378، چ 1، ج 20، ص 315.
11. اصول كافی، ج 4، ص 461.
12. بحارالانوار، ج 76، ص 9، باب 97، ح 35.
13. همان، ج 6، ص 9، باب 97، ح 35.
14. اصول كافی، ج 4، ص 465، ح 1.