گیل فان |مقاله | تحقیق| کتاب

اعصاب در محیط کار

تنش‌‌هایشغلییكیازمهم‌ترینعواملروانیمخلسلامتاستكهبراساستعریفانستیتوسلامتوایمنیشغلیهنگامیبروزمی‌كندكهمیاننیاز‌‌هایشغلی،توانایی‌ها،قابلیت‌هاوخواسته‌‌‌هایفردهماهنگینباشد.

باوجودگستردگیتنش‌‌هایشغلیناشیازفشارهایروانیدرمحیط‌‌هایشغلیوابهامدرتعریفوظایفشاغلانبخش‌‌هایاداری،هیچآماریازمیزانتنش‌‌هایشغلیكارمنداندرایرانوجودندارد.

تنش‌‌هایشغلییكیازمهم‌ترینعواملروانیمخلسلامتاستكهبراساستعریفانستیتوسلامتوایمنیشغلیهنگامیبروزمی‌كندكهمیاننیاز‌‌هایشغلی،توانایی‌ها،قابلیت‌هاوخواسته‌‌‌هایفردهماهنگینباشد. حجمكاریزیاد،سرعتكاریبالاوحمایتنكردناجتماعیازجملهمهم‌ترینعواملتنش‌‌هایشغلیهستند. تغییراتدرمحیطكار،ارتباطاتناكافیوتعارض‌‌هایمیانپرسنلی،مسائلمرتبطباپیشرفتشغلیمانندنبودفرصتپیشرفت،مسوولیت‌‌هایجدیدفراترازسطحآموزشوترسازبیكاری،همچنینمسائلمرتبطبانقشفرددرمحیطكارمانندابهامنقش،اختیاركمدركارهاونبودامكانابتكاروخلافیتازجملهمهمترینعواملتنششغلیدرمحیط‌‌هایكاریمحسوبمی‌شوند. باركاریزیادیاكمهمازنظركمیوهمكیفیومسوولبودندرقبالزندگیوسلامتدیگرانونیزكاركردنشیفتینیزازجملهعواملمهمتنشدرمحیط‌هایكاریاست. علاوهبراینعواملمواجهاتفیزیكی،شیمیایی،بیولوژی،ارگونومیومسائلزیستمحیطینیزجزوعواملتنشآفرینشغلیمحسوبمی‌شوندبااینتفاوتكهعوارضجسمیآنهابارزترازعوارضروحیاست.

رئیسسابقمركزسلامتمحیطوكاروزارتبهداشتدربارهوضعیتتنش‌‌هایشغلیكارمنداندرایرانمی‌گوید: بررسی‌‌هاییكهتاكنوندروزارتبهداشتوسایرسازمان‌هایمرتبط،دربارهتنش‌‌هایشغلیشاغلاندرایرانشدهاستبیشتردرمحیط‌‌هایصنعتیودربارهكارگرانشاغلدراینمراكزاستوبررسیچندانیدربارهتنش‌‌هایشغلیدرمحیط‌‌هایاداریانجامنشدهاست. عواملزیانآورمحیط‌‌هایكاریكهسلامتپرسنلرابهخطرمی‌اندازدبسیارمتعدداستامادرتحقیق‌هاوپژوهش‌‌هایعلمیانجامشدهبیشترعواملفیزیكیمانندسروصداونور،عواملشیمیایی،عواملبیولوژیكوعواملارگونومیموردبررسیقرارگرفتهاستوعواملروانیوتنش‌‌هایشغلیدیگركهگستردگیفراوان‌تریهمدارندوبهخصوصدرمحیط‌‌هایاداریگسترشزیادیدارند،تاكنونموردبررسیدقیققرارنگرفتهاست.

براساسآمارهاوبررسی‌‌هایموجود،سروصدادرمحیطكاربیشترینعاملمخلسلامتكارگراندرایراناستوبیشاز۳۰درصدكارگراندرایرانبهعلتسروصدایبیشازحدمجازدچارناراحتیوبیمار‌‌هایمختلفازجملهاختلالاتشنواییمی‌شوند.

بهگفتهدكترعلیاصغرفرشاد،بعدازسروصدا،عواملشیمیاییبهعنوانعاملدوممخلسلامتكارگراندرایرانمطرحاستوحدود۲۲درصدكارگرانایرانازایننظردچارآسیبمی‌شوندودرمعرضخطرقراردارندامادربارهعواملروانیكهبسیارگستردهترهستندهیچآمارینداریم. تنهاآماریكهازنظرفشار‌‌هایروانیدركشوروجودداردایناستكهبهطورمتوسطتقریبادرهرخانوادهیكنفرمشكلبهداشتروانداردبنابراینحدود۱۴میلیونایرانیبامشكلاتیازنظرسلامتروانمواجههستندامااینمسألهبافشارهاوتنش‌‌هایمحیطكارمتفاوتاست. دركشورمابراساسقانونكار،دولتملزمبهارائهخدماتبهداشتیومراقبتیازنیرویكاراستوباوجودیكهاقداماتیهمدراینزمینهبرایكارگرانانجامشدهاست،بهرغمماده۵۲قانوناستخدامیكشوركهدولترامتعهدبهتامینسلامتكارمندانمی‌كند،متاسفانهتاكنوناقداممناسبیبرایبهداشتشغلیكارمنداندرایرانانجامنشدهاست. درزمانحاضربرنامهجامعبهداشتكارمنداندولتدروزارتبهداشتآ‌مادهاستودرصورتیكهاینطرحتصویبواجراشودنهتنهاآمارمشخصیازمیزانتنش‌‌هایشغلیدرمیانكارمندانومشاغلیكهارتباطاتانسانیدرآنحرفاولرامی‌زندبهدستمی‌آید،بلكهمی‌توانیمباكنترلاینعواملازمیزانتنش‌‌هایشغلیدرمیانكارمندانبكاهیم. حدوددومیلیونكارمنددولتبهاضافهشاغلانقسمت‌‌هایاداریبخشخصوصیدركشوردرمعرضانواعفشار‌‌هایروانیوتنش‌‌هایشغلیهستند،كهامیدواریمباتصویبواجرایبرنامهجامعبهداشتوسلامتكارمنداندولتاینتنش‌هادرجامعهمابهحداقلبرسد.

سازمانمللمتحددرسال۱۹۹۲،تنش‌‌هایشغلیرابیماریقرندانستوپسازآنسازمانبهداشتجهانینیزاینمشكلرایكمسألهجهانیاعلامكرد. انجمنبین‌المللیكار،هزینه‌‌هایواردهبهكشورهارابهعلتتنش‌‌هایشغلییكتا۵/۳درصدتولیدناخالصداخلیكشورهاتخمینزدهاستوتحقیقاتانجامشدهدراینزمینهدركشور‌‌هایتوسعهیافتهنشاندادهاستكه۳۰درصدنیرو‌‌هایكاردراینكشورهاازتنش‌‌هایكاریرنجمی‌برندواینمیزانقطعادركشور‌‌هایدرحالتوسعهبیشتراست. علاوهبرتعارض‌‌هایمیانپرسنلی،نبودفرصتپیشرفت،ابهامدرنقشفرددرمحیطكار،اختیاركم،حجمبالایكار،مواجهاتفیزیكی،شیمیایی،ارگونومیوكاركردنشیفتیمسائلدیگریمانندتبعیضمیانپرسنل،نداشتنامنیتشغلیونبودنظاممشخصپاداشوارزیابیكاركنانازجملهدیگرعواملتنششغلیمحسوبمی‌شوند.

ازسویدیگر،فریدبراتیسدهروان‌شناسمعتقداست،تنش‌‌‌هایشغلیواسترس‌هایناشیازكارموجبفرسودگیشغلیوبروزبیماری‌هایروان‌تنیمانندفشارخون،سكته،بیماری‌هایقلبیومیگرنیابیماری‌هایروانیازقبیلاضطرابوافسردگیمی‌شود. تنش‌‌‌هایشغلیبیشترناشیازابهامدرشغل،یاابهامدرنقشفرددرمحیطكار،بگومگوبارئیسوهمكاران،‌ باركاریزیادونامشخصبودنواحدكاریونیزنبودامنیتشغلیاست. علاوهبرتنششغلیاصطلاحدیگرینیزبهنامفرسودگیشغلی،وجودداردكهنشانگرزمانیاستكهفردشاغل،كاراییخودراازدستمی‌دهدودیگرتوانادامهكارنداردوبهنوعیازكارافتادهمی‌شود. اینعارضهنیزیكیازعوارضتنششغلیاستوبیشتردرمشاغلخدماتیكهدرآنانسانیباانساندیگررابطهكاریدارد،بهوجودمی‌آید. دامنهمشاغلیكهانسانیباانساندیگرسروكاردارد،بسیاروسیعاستامامهم‌ترینآنهاكهبیشتردربارهآنتحقیقشدهاست،معلمیوپرستاریاستالبتههمهمشاغلگروهعلومانسانیازجملهشغلخبرنگارینیزدراینمجموعهقرارمی‌گیرند.

بدگمانیوشكنسبتبهكاروخستگیروحیوجسمیازجملهعوارضمهمتنش‌‌‌هایشغلیاست. تحقیقیكهدرمیانروان‌شناسان،مددكارانوپرستارانبیمارستانرازیتهرانانجامشدهنشانگراینمطلباستكهحدود۴۰درصداینپرسنلدچارفرسودگیشغلیهستندالبتهممكناستنتواناینآماررابهكلجامعهتعمیمدادولیقطعاًمیزانفرسودگیشغلیوبهخصوصتنش‌هایشغلیكهیكاصطلاحعام‌تریاستدركشورمابسیاربالااست.

راههاي مقابله با فشارهاي رواني در محيط كار

در زندگي امروزه نمي‌توان فشارهاي روحي و رواني حاصل از وقايع روزمره زندگاني را به طور كلي حذف و كنار گذاشت. بهتر است راههاي مواجهه و مقابله با آنها را آموخت تا شدت پيدا نكرده، و به افسردگي و درماندگي تبديل نشود. در زير به راهكارهاي ساده جهت كاهش فشارهاي روحي و رواني و حفظ بهداشت رواني اشاره شده است. با صرف غذا آرامش بيابيد: متخصصان . ام.اي. تي (گروهي از متخصصان مغز و اعصاب) طي پژوهشهايي به اين نتيجه رسيده‌اند كه مصرف كربوهيدراتها باعث افزايش سروتين در مغز انسان شده و تاثير مثبتي بر خلق و خوي فرد گذاشته و در نتيجه تاثير آرام‌بخشي بر كل بدن به جا مي‌گذارد. بهتر است كه در روزهاي پرتنش در چند وعده، غذاي كم حجم و حاوي كربوهيدرات مصرف شود. اما در عين حال ميزان كل كالري مورد نياز در وضع مناسبي ثابت نگهداشته شود. از خود سه سوال بپرسيد: هنگام عصبانيت و ناراحتي اين سه سوال را از خود بپرسيد. ? آيا اين موضوع مهم است؟ ? آيا واكنش من در مقابله مساله بجا و مناسب است؟ ? آيا اين جريان تغييرپذير است؟ هر كسي مي‌تواند با بهره‌وري از اين روش و پرسيدن اين سوالها از خود و پاسخ دادن به آن خود را آرام و محركهاي تنش‌زا را از ميان بردارد. با دويدن از بار مشكلاتتان بكاهيد: حتي انجام فعاليتهاي متعادل نظير 30 دقيقه پياده‌روي در روز به بهبود وضع جسمي و روحي شخص مي‌انجامد. ديدگاههاي خودتان را بررسي كنيد: اختصاص نيم ساعت از روز براي انجام كار لذت‌بخش باعث مي‌شود كه جان و نيروي تازه‌اي بگيريد. مخصوصاً در روزهاي تعطيل، كارهاي روزمره را به كنار بگذاريد و سري به دوستان و خويشاوندان خود بزنيد. نفسهاي عميق بكشيد: كشيدن نفس عميق به نحوي كه ريه‌ها كاملاً پر شود و عمل رساندن اكسيژن حياتي به مغز سريع‌تر صورت گيرد. به اين منظور از راه بيني آهسته و عميق نفس بكشيد و حس كنيد كه اين هوا در تمام بندبند وجودتان جريان مي‌يابد سپس به مدت طولاني هوا را بيرون بدهيد. ضمن انجام اين كار بگذاريد هرچه هوا هست بيرون بيايد تا شكمتان تخت شده و آه بكشيد. بايد تصور كنيد هوايي كه تنفس مي‌كنيد احساس آرامش و آسايش را براي بدنتان به ارمغان مي‌آورد و هنگام بازدم به اين فكر باشيد كه چگونه فشار عصبي برطرف مي‌شود. خنده‌كنان تنش‌زدايي كنيد: خنده‌اي كه از ته دل باشد، ماهيچه‌ها را شل كرده فشار خود را كاهش مي‌دهد. هورمون‌هاي تنش‌زا را متوقف ساخته و دستگاه ايمني را هم تقويت مي‌كند. چاي سبز فشار روحي را كاهش مي‌دهد: قهوه، ادويه، كاكائو كه سرشار از مواد پنهاني كافئيني هستند، محركهايي هستند كه دستگاه عصبي را تحريك كرده و مي توانند شما را نسبت به فشار رواني مستعدتر سازند. بنابراين پزشكان مصرف مواد كافئين‌دار را منع مي‌كنند. موقعي كه به ماده محرك خفيفي نياز داريم خوردن چاي سبز بسيار مفيد است و داراي ماده كافئين مانندي به اسم ”تي‌اوفيلين“ است. از فشار كاري خود بكاهيد: يكي از عوامل عمده تشويش، داشتن برنامه سنگين و فشرده كاري است. براي مقابله با اين عامل بوجودآورنده فشار رواني شما مي‌توانيد برنامه‌اي براي خود بچينيد كه از آن ايمن بمانيد و هر روز به مدت نيم ساعت دست از كار بكشيد. زندگي در زمان حال: افراد وقت بسيار زيادي را صرف ناراحتي از رخدادهاي تلخ و ناگوار گذشته يا نگراني از آينده مي‌كنند؛ رمز كاهش فشار رواني اين است كه ياد بگيريم از نظر احساسي و عاطفي چگونه در زمان حال زندگي كنيم. به نظر پزشكان، آرامبخش‌ترين آيين مذهبي هنگامي است كه هر روز صبح عبادت كنيد و نماز بخوانيد، عبادت و راز و نياز با پروردگار تاثير هورمونهاي ايجاد فشار رواني همچون آدرنالين و نور آدرنالين را در بدن تقليل مي‌دهد. تمرينات آرام‌بخش (ريلكسيشن) انجام دهيد: اين تمرينات مي‌تواند در كل عضلات يا در برخي از عضلات صورت گيرد. براي مثال براي افرادي كه ساعات زيادي از روز را پشت‌ميز مي‌گذرانند، اين تمرينات آرام‌بخش مفيد به نظر مي‌رسد. روزي 15 الي 20 دقيقه را صرف انجام تمرينات سفت و شل كردن عضلات بدن خود بكنيد اين عمل را بهتر است از قسمت‌هاي پايين بدن از نوك انگشتان پا شروع كرده و به قسمتهاي سروگردن برسانيد.